Memento, μωρή!
Είναι μια αρχετυπική ιστορία που ξετυλίγεται σε πολλές ταινίες και βιβλία: η ιστορία του ανθρώπου που μαθαίνει ότι του απομένουν λίγες μέρες ζωής και σπάει με μιας όλους τους δεσμούς του με την συμβατικότητα και την χυδαιότητα της καθημερινότητας, είτε για να υψώσει το μεσαίο δάκτυλο στην ρουτίνα που θεωρούσε συστατικό στοιχείο της ζωής του, είτε για να επανασυνδεθεί με κάποιον φίλο, συγγενή ή εραστή με τον οποίο τους χώρισε κάποια παρεξήγηση η οποία τώρα φαντάζει ασήμαντη όσο της αξίζει, είτε για να πραγματοποιήσει κάποιο παιδικό όνειρο. Είναι η προσέγγιση του μηδενός που οδηγεί στην επανεκτίμηση των δεδομένων.
Συμμετρικός με τον προηγούμενο, ο άνθρωπος που για τον άλφα ή βήτα λόγο μόλις γλύτωσε απ' το θάνατο, βλέπει τον κόσμο σαν το μεγαλύτερο δώρο. Το μεσημεριανό του φαγητό έχει την πιο εξαίσια γεύση. Η μουσική ακούγεται καλύτερα. Ακόμη και το μποτιλιάρισμα καθώς γυρίζει σπίτι είναι μια γιορτή χρωμάτων, ήχων και φασκέλων.
Αυτές τις σκέψεις τις έκανα με αφορμή το σημερινό απόφθεγμα:
"Imagine you're dead. After many years of exile, you're permitted to cast a single glance earthwards. You can see a lamp-post, and an old dog lifting his leg against it. You're so moved you can't help sobbing".
Paul Klee
Μια πολύ όμορφη παραβολή πάνω στην επανεκτίμηση. Η ομορφιά και του υποτιθέμενα μικρότερου ή πιο ασήμαντου πράγματος αποκαλύπτεται μέσω της ολικής αποστέρησης που συνιστά ο θάνατος. Ή, αν όχι ακριβώς η ομορφιά καθεαυτή, τότε το γεγονός ότι τίποτα δεν συνιστά δεδομένο, όπως το κουρασμένο βλέμμα μας εθίζεται να πιστεύει. Ότι όλα είναι ένα είδος δώρου και πως δουλειά μας δεν είναι να το κοιτάμε στα δόντια.
Αν στην καθημερινότητα μας χάνουμε αυτό το βλέμμα είναι επειδή προτιμάμε να αγνοούμε την ημερομηνία λήξης που φέρουμε στον σβέρκο. Σπρώχνουμε το θάνατο με το πόδι κάτω από το χαλάκι και τον ξεχνάμε. Τα πάντα είναι φτιαγμένα για να επιταχύνουν αυτή την λήθη. Ακόμα και ο άνθρωπος που προσέγγισε το θάνατο και είδε προς στιγμής τον κόσμο με άλλα μάτια ξαναγυρνάει αργά ή γρήγορα στην παλιά του μυωπική όραση. Ο Λάζαρος πιθανότατα να κατέληξε τμηματάρχης Β' υπό κάποιον τελώνη προς το (δεύτερο) τέλος της ζωής του [1].
Η μανία για εξουσία είναι ακριβώς η μανία να ξορκίσουμε την θνητότητα. Ανέφικτος σκοπός της είναι η μέγιστη εξουσία, η νίκη επί του θανάτου. Χρήμα, δόξα, έλεγχος, εκεί στοχεύουν. Όπου κυριαρχεί η ψευδαίσθηση μας ό,τι εξουσιάζουμε τα πάντα και θα ζήσουμε αιώνια (η οποία πουθενά δεν είναι περισσότερο έντονη από ό,τι στην Αμερική, δηλαδή παντού),βουλιάξει τους πολιτισμούς στη συμβατικότητα, την παραίτηση, το spleen και την αυτολύπηση. Μοιάζουμε με τον εκατομμυριούχο Χάουαρντ Χιούζ, ο οποίος είχε απαγορεύσει να αναφέρουν ενώπιον του την λέξη θάνατος [2]. Εξαιτίας αυτής της άρνησης -με την έννοια της ψυχολογίας- είναι που μοιράζουμε τόσο απλώχερα τον θάνατο δεξιά και αριστερά, από το Ιράκ και το περιβάλλον μέχρι τις σχέσεις μας, μια και είναι μια πραγματικότητα αβαρής για μας.
Μακριά από τον ίλιγγο της επικείμενης εκμηδένισης, το κλισέ του "να ζείς κάθε μέρα σαν να ήταν η τελευταία σου" το καταλαβαίνουμε σαν να αφορά απλά στην φρενιτιώδη συσσώρευση όσης περισσότερης χυδαιότητας γίνεται, ανάλογο του "Bibamus, edamus, cras moriemus" των λατίνων [3]. Εδώ βρίσκεται το βασίλειο του θανάτου, με το οποίο συνάπτουμε εμπορικές συναλλαγές γιατί έχουμε χάσει την ικανότητα να αναγνωρίζουμε τον επικεφαλής (ή ακόμη χειρότερα, τον θεωρούμε cool). Η ζωή, φυσικά, είναι αλλού.
Ο Κέρουακ γράφει στο ημερολόγιο του:
The suicidal man must give himself a chance to wonder again, to see again. It's all here -for here is the chiefest thing: if a dead man were allowed to return to the earth, to live among men on the earth, for one day -whatever this soul might see and think, that is for us now, the living now, that is the only truth, the most central feeling possible to man, the deepest. (And I often wonder: - would this ressurected man waste any time contemplating the good and the evil in the world? or would he just feast the eyes of his soul in a hungry viewing of life on earth, of the reality of life on earth, the thing itself: little children, men, women, towns, cities, seasons and seas. A riddle!).
Ένας φίλος συνηθίζει να λέει πως αληθινά ηθικός γίνεται μόνο όποιος τρόμαξε από τον ίδιο του τον εαυτό (παραπέμποντας στον Κώστα Παπαϊωάννου, για τον οποίο αυτή είναι η λειτουργία της τραγωδίας στην αρχαία δημοκρατία). Αντίστοιχα, αληθινά ζωντανός είναι μόνο όποιος συνειδητοποίησε την πανταχού παρούσα σκιά του θανάτου και δεν συντάχθηκε με αυτήν, αλλά κατέληξε όπως ο ποιητής στο συμπέρασμα πως "γλυκιά η ζωή". Φυσικά, αύριο θα το ξεχάσουμε και πάλι καθώς θα περιμένουμε εκνευρισμένοι στην ουρά για να πληρώσουμε κάποιο λογαριασμό.
Χρειαζόμαστε έναν πολιτισμό που να μας το θυμίζει διαρκώς.
[1] Αν και μάλλον τη γλύτωσε. Η παράδοση λέγει ότι ξεκίνησε μια νέα ζωή (κυριολεκτικά) στην Κύπρο, όπου έγινε επίσκοπος στην Λάρνακα.
[2] Το κόλπο, ως γνωστόν, δεν έφερε αποτέλεσμα.
[3] Ελληνιστί "ό,τι φάμε, ό,τι πιούμε και ό,τι αρπάξει ο κώλος μας".