Νομίζω το άρθρο παρασύρεται στοχεύοντας σε μια συγκεκριμένη, την κυρίαρχη, κατηγορία ελίτ: των διαφωτιστών. όμως δεν είναι το ίδιο ο ισχυρισμός ενός διαφωτιστή (αριστερού ή δεξιού) ότι πρέπει να τον ακούσουν για να σωθούν οι πολλοί, με τον ισχυρισμό ότι οι ελίτ κυριαρχούν, επιβάλλουν κατά κανόνα, με μικρές διακοπές, τη θέλησή τους, εκτός κι αν ανατρέπονται από μέρος των πολλών οι οποίοι (το μέρος τους) γίνονται ελίτ στη θέση των ελίτ. ο Α. Φαρμάκης όμως δεν εξετάζει την περίπτωση η απλή διαπίστωση ότι ο λαός άγεται και φέρεται να μη συνεπάγεται θέληση για διαφωτισμό ούτε για εκθρόνιση των ελίτ αλλά απλώς την παραδοχή ότι πάντοτε θα υπάρχουν ελίτ, ασφαλώς πιο μορφωμένες, πιο εκλεπτυσμένες, πιο "έξυπνες" (καθόσον έχουν τόσα εφόδια και δεν σκάβουν ούτε οργώνουν), οι οποίες ενδεχομένως να αλλάζουν, να ανατρέπονται από "απελευθερωτές", να αυτομετασχηματίζονται για να ξεγελάν τον κόσμο, ωστόσο πάντα θα υπάρχουν και θα κινούν τον κόσμο σχεδόν όπως θέλουν. το ερώτημα της βλακείας των ελίτ ή των διαφωτιστών (διαχωρίζω τις πρώτες από τους δεύτερους, οι οποίοι πιστεύουν ότι πρέπει να κυβερνήσουν για το καλό του όχλου, ενώ οι πρώτες είναι κάτι πιο ευρύ) είναι πολύ ενδιαφέρον, ωστόσο όταν υποστηρίζεται ότι ο λαός αγαπούσε το Μεταξά (πράγμα αναληθές, αν κρίνει κανείς τα μηδαμινά εκλογικά ποσοστά του. αλήθεια του λάος είναι ο Α.Φ. λέγοντας τέτοιες μπαρούφες;), πράγματι δίνει την εντύπωση ότι εμμέσως ο λαός τον οποίο υπερασπίζεται, είναι βλάκας.
Εκτός από το ενδιαφέρον του θέματος της βλακείας των ελίτ, αυτή πρέπει να συσχετισθεί με την εξίσου εξουσιαστική υπεράσπιση του λαού ο οποίος εξιδανικεύεται, "ρετουσάρεται" ώστε να παρουσιαστεί αδιάφθορος σε σχέση με τις "ιδιοτελείς" ελίτ και τους φανταγμένους διαφωτιστές. γιατί μπορεί ο ηρωικός λαός μας να έχει το ορθόδοξο ήθος των μοναχών, όταν ζητάει ρουσφέτια, όταν η λαϊκιά κομμώτρια θεωρεί ηλίθιο όποιον δεν αρέσκεται στα βραζιλιάνικα, όταν ο κος Μπάμπης παρκάρει παράνομα και ο αδιάφθορος από την ιδιοτέλεια των ελίτ γιόκας του βάζει τέρμα τη μουσική του γράφοντας στα γεννητικά του όργανα τον πλησίον του ένοικο, που πετάει τα σκουπίδια του στις παραλίες, που πάει τελευταία ημέρα στις εφορίες και έπειτα κλαίγεται, που χαίρεται όταν ένας από το σόι του βολεύεται στο δημόσιο αλλά αμέσως μετά το βρίζει, ισχυριζόμενοι πως φταίει το σύστημα, οι πολιτικοί κ.λπ. τους οποίους ωστόσο ψηφίζουν σαν καλά πρόβατα που είναι. πρέπει βέβαια να είναι θεολογικό μέγα μυστήριο πώς αυτός ο ανυπότακτος λαός που ήθελε ΝΔ αλλά και Σημίτη πρωθυπουργό, που ολημερίς βρίζει τα τυχερά παιδιά του, τις οικονομικοπολιτικές ελίτ, τις ψηφίζει μανιωδώς επί 34 ολόκληρα χρονάκια. στην πραγματικότητα οι λίγοι, οι ελίτ δεν είναι ποιοτικά χειρότεροι, ως προς τη διαφθορά, από τους πολλούς. απλώς έχουν τη δυνατότητα να αρπάξουν "με το νόμο", την οποία δεν έχει η συμπαθής κα Κούλα (αυτή απλώς δε δηλώνει την παράγκα της) και, ως επώνυμοι, είναι εύκολα αναγνωρίσιμοι. όμως οι ελίτ δεν έπεσαν από τον ουρανό ούτε από άλλη χώρα ούτε τους διέφθειρε τα αμόλυντα λαϊκά ελληνικά ήθη η παραμονή στην αλλοδαπή: είναι "τυχερά" παιδιά του λαού, σάρξ εκ της σαρκός του. το σάρκωμά τους είναι μεγένθυση του σαρκώματος του λαού. η βλακεία τους είναι αντανάκλαση του "ξέρεις ποιος είμαι εγώ;" και της θέλησης να γίνει πρωθυπουργός "για να φτιάξει τα πράγματα" ο κάθε αμόρφωτος σκυλάς "νοικοκύρης" φοροφυγάς και τίμιος επαγγελματίας με μια ντουζίνα αλλοδαπούς παράνομους ή έλληνες ανασφάλιστους. αλλά είναι έσχατη κατινιά να βρίζεις κάτι το οποίο είσαι θεωρώντας ότι φταιν μόνο οι επώνυμοι φορείς του κι όχι οι ανώνυμοι, λαϊκοί φορείς του, οι οποίοι απλώς απέτυχαν να πιάσουν τον Πάπα απ' τα αρχίδια, που λέει κι ο Α.Φ.
εξουσιαστική είναι και η υπεράσπιση του λαού, γιατί ο υπερασπιστής καθορίζει ποιος είναι ο λαός, ποια τα χαρακτηριστικά του, γινόμενος αυτοδίκαια "ηγέτης" του κονταρομαχώντας με τους "ηγέτες" της απέναντι πλευράς.


ότι ο λαός είναι βλάκας δεν συνεπάγεται απαραίτητα κάποιαν επιθυμία καλλιτέρευσής του με την ημέτερη διαπαιδαγώγηση-εξουσία.

Νομίζω το άρθρο παρασύρεται στοχεύοντας σε μια συγκεκριμένη, την κυρίαρχη, κατηγορία ελίτ: των διαφωτιστών. όμως δεν είναι το ίδιο ο ισχυρισμός ενός διαφωτιστή (αριστερού ή δεξιού) ότι πρέπει να τον ακούσουν για να σωθούν οι πολλοί, με τον ισχυρισμό ότι οι ελίτ κυριαρχούν, επιβάλλουν κατά κανόνα, με μικρές διακοπές, τη θέλησή τους, εκτός κι αν ανατρέπονται από μέρος των πολλών οι οποίοι (το μέρος τους) γίνονται ελίτ στη θέση των ελίτ. ο Α. Φαρμάκης όμως δεν εξετάζει την περίπτωση η απλή διαπίστωση ότι ο λαός άγεται και φέρεται να μη συνεπάγεται θέληση για διαφωτισμό ούτε για εκθρόνιση των ελίτ αλλά απλώς την παραδοχή ότι πάντοτε θα υπάρχουν ελίτ, ασφαλώς πιο μορφωμένες, πιο εκλεπτυσμένες, πιο "έξυπνες" (καθόσον έχουν τόσα εφόδια και δεν σκάβουν ούτε οργώνουν), οι οποίες ενδεχομένως να αλλάζουν, να ανατρέπονται από "απελευθερωτές", να αυτομετασχηματίζονται για να ξεγελάν τον κόσμο, ωστόσο πάντα θα υπάρχουν και θα κινούν τον κόσμο σχεδόν όπως θέλουν.

Δεν νομίζω ότι υπάρχει τέτοια διάκριση στο κείμενο. Περιλαμβάνει και τους διαφωτιστές αλλά και τις ελίτ με την έννοια που αναφέρεις. Μάλιστα ακριβώς η ουσία του είναι η κριτική στην άποψη περί χειραγώγησης.

ωστόσο όταν υποστηρίζεται ότι ο λαός αγαπούσε το Μεταξά (πράγμα αναληθές, αν κρίνει κανείς τα μηδαμινά εκλογικά ποσοστά του. αλήθεια του λάος είναι ο Α.Φ. λέγοντας τέτοιες μπαρούφες;), πράγματι δίνει την εντύπωση ότι εμμέσως ο λαός τον οποίο υπερασπίζεται, είναι βλάκας.

Ή ότι τα ιστορικά γεγονότα δεν έχουν διανοητικές και ψυχολογικές εξηγήσεις, αλλά ιστορικές, και επομένως η φιλοσοφική μας αρέσκεια ή απαρέσκεια για την τάδε προσωπικότητα, όσο συγκροτημένη και να είναι, δεν μεταφράζεται σε καταδίκη των ιστορικών επιλογών και του λαού που τις έκανε.

(όσο για τα εκλογικά ποσοστά, αυτά ήταν προηγουμένως, προ του πραξικοπήματος. Ο λαός, εξάλλου, έδωσε σχεδόν καθολική αποδοχή στον Μεταξά από το όχι και μετά -όχι μεγάλο διάστημα πριν το θάνατο του, βέβαια, αλλά καθοριστικές στιγμές).

Εκτός από το ενδιαφέρον του θέματος της βλακείας των ελίτ, αυτή πρέπει να συσχετισθεί με την εξίσου εξουσιαστική υπεράσπιση του λαού ο οποίος εξιδανικεύεται, "ρετουσάρεται" ώστε να παρουσιαστεί αδιάφθορος σε σχέση με τις "ιδιοτελείς" ελίτ και τους φανταγμένους διαφωτιστές. γιατί μπορεί ο ηρωικός λαός μας να έχει το ορθόδοξο ήθος των μοναχών, όταν ζητάει ρουσφέτια, όταν η λαϊκιά κομμώτρια θεωρεί ηλίθιο όποιον δεν αρέσκεται στα βραζιλιάνικα, όταν ο κος Μπάμπης παρκάρει παράνομα και ο αδιάφθορος από την ιδιοτέλεια των ελίτ γιόκας του βάζει τέρμα τη μουσική του γράφοντας στα γεννητικά του όργανα τον πλησίον του ένοικο, που πετάει τα σκουπίδια του στις παραλίες, που πάει τελευταία ημέρα στις εφορίες και έπειτα κλαίγεται, που χαίρεται όταν ένας από το σόι του βολεύεται στο δημόσιο αλλά αμέσως μετά το βρίζει, ισχυριζόμενοι πως φταίει το σύστημα, οι πολιτικοί κ.λπ. τους οποίους ωστόσο ψηφίζουν σαν καλά πρόβατα που είναι. πρέπει βέβαια να είναι θεολογικό μέγα μυστήριο πώς αυτός ο ανυπότακτος λαός που ήθελε ΝΔ αλλά και Σημίτη πρωθυπουργό, που ολημερίς βρίζει τα τυχερά παιδιά του, τις οικονομικοπολιτικές ελίτ, τις ψηφίζει μανιωδώς επί 34 ολόκληρα χρονάκια.

Όλα αυτά δεν είναι παρά περιπτωσιολογία, τυχαίες συμπεριφορές, ατομική κριτική. Δεν είναι ούτε πολιτική εξήγηση, ούτε ιστορική ανάλυση. Επιμένουν δε στην καθαρολογία. Η λαϊκιά κομμώτρια που θεωρεί ηλίθιο όποιον δεν αρέσκεται στα βραζιλιάνικα τι είναι; Λιγότερο επαναστατικός φορέας από τον ηλίθιο που αρέσκεται στον Νέγκρι;

Αυτά είναι μικροαστικές απόψεις, τάχα μου να βγάλουμε τον ψαγμένο και με τζάζ δισκοθήκη εαυτό μας υπεράνω. Άσε που δεν πετάμε και τα σκουπίδια μας στις παραλίες και δεν ψηφίζουμε ΝΔ και ΠΑΣΟΚ. Ecce Homo!

στην πραγματικότητα οι λίγοι, οι ελίτ δεν είναι ποιοτικά χειρότεροι, ως προς τη διαφθορά, από τους πολλούς. απλώς έχουν τη δυνατότητα να αρπάξουν "με το νόμο", την οποία δεν έχει η συμπαθής κα Κούλα (αυτή απλώς δε δηλώνει την παράγκα της) και, ως επώνυμοι, είναι εύκολα αναγνωρίσιμοι. όμως οι ελίτ δεν έπεσαν από τον ουρανό ούτε από άλλη χώρα ούτε τους διέφθειρε τα αμόλυντα λαϊκά ελληνικά ήθη η παραμονή στην αλλοδαπή: είναι "τυχερά" παιδιά του λαού, σάρξ εκ της σαρκός του. το σάρκωμά τους είναι μεγένθυση του σαρκώματος του λαού. η βλακεία τους είναι αντανάκλαση του "ξέρεις ποιος είμαι εγώ;" και της θέλησης να γίνει πρωθυπουργός "για να φτιάξει τα πράγματα" ο κάθε αμόρφωτος σκυλάς "νοικοκύρης" φοροφυγάς και τίμιος επαγγελματίας με μια ντουζίνα αλλοδαπούς παράνομους ή έλληνες ανασφάλιστους. αλλά είναι έσχατη κατινιά να βρίζεις κάτι το οποίο είσαι θεωρώντας ότι φταιν μόνο οι επώνυμοι φορείς του κι όχι οι ανώνυμοι, λαϊκοί φορείς του, οι οποίοι απλώς απέτυχαν να πιάσουν τον Πάπα απ' τα αρχίδια, που λέει κι ο Α.Φ.

Τα λέει και ο Νίκος Δήμου αυτά. Ο Μανδραβέλης, κλπ. Είναι απλοϊκές, και ρατσιστικές απόψεις: τα ελληνικά ήθη του "ξέρεις ποιός ειμαι εγώ" κλπ. Αλλά εξηγείται κάτι έτσι; Εκτός αν τον έχει το DNA των ελλήνων αυτόν τον ξεπεσμό που περιγράφεις.

εξουσιαστική είναι και η υπεράσπιση του λαού, γιατί ο υπερασπιστής καθορίζει ποιος είναι ο λαός, ποια τα χαρακτηριστικά του, γινόμενος αυτοδίκαια "ηγέτης" του κονταρομαχώντας με τους "ηγέτες" της απέναντι πλευράς.

ότι ο λαός είναι βλάκας δεν συνεπάγεται απαραίτητα κάποιαν επιθυμία καλλιτέρευσής του με την ημέτερη διαπαιδαγώγηση-εξουσία.

Όχι, συνεπάγεται όμως ένα ανέβασμα σε βάθρο του εαυτού μας, ο οποίος τάχα μου υπερβαίνει και εξηγεί τον λαό. Ενώ δεν κάνει ούτε το ένα, ούτε το άλλο.

Δεν νομίζω ότι υπάρχει τέτοια διάκριση στο κείμενο. Περιλαμβάνει και τους διαφωτιστές αλλά και τις ελίτ με την έννοια που αναφέρεις. Μάλιστα ακριβώς η ουσία του είναι η κριτική στην άποψη περί χειραγώγησης.


O Φαρμάκης ακριβώς στηλιτεύει τους διαφωτιστές που θεωρώντας βλάκα το λαό προσπαθούν, για το καλό του, να τον καθοδηγήσουν, να του δείξουν το σωστό. ασφαλώς έτσι διαιωνίζουν και την εξουσία τους. επιτιθέμενος κατά της, πλέον καρικατούρας, του διαφωτιστή, ο Α.Φ. θεωρεί ότι δεν είναι αυτοί οι έξυπνοι και ο λαός βλάκας, κι επομένως, εμμέσως πλην σαφώς, οι αξιώσεις πνευματικής ή υλικής κυριαρχίας τους, είναι καταγέλαστες και ανούσιες. όμως η ανάλυσή του δεν ασχολείται, τόσο την ομοιότητα, την κοινή ρίζα, ελίτ (και μάλιστα διαφωτιστών) και λαού, τόσο αναφορικά με τη βλακεία όσο και με την αυταρέσκεια ("ξέρεις ποιος είμαι γώ ρε;") όσο και με το γεγονός της ύπαρξης και διατήρησης, σε κάθε εποχή, μιας ελίτ.



Ή ότι τα ιστορικά γεγονότα δεν έχουν διανοητικές και ψυχολογικές εξηγήσεις, αλλά ιστορικές, και επομένως η φιλοσοφική μας αρέσκεια ή απαρέσκεια για την τάδε προσωπικότητα, όσο συγκροτημένη και να είναι, δεν μεταφράζεται σε καταδίκη των ιστορικών επιλογών και του λαού που τις έκανε.
(όσο για τα εκλογικά ποσοστά, αυτά ήταν προηγουμένως, προ του πραξικοπήματος. Ο λαός, εξάλλου, έδωσε σχεδόν καθολική αποδοχή στον Μεταξά από το όχι και μετά -όχι μεγάλο διάστημα πριν το θάνατο του, βέβαια, αλλά καθοριστικές στιγμές).

δε νομίζω ότι ο λαός δε θα πολεμούσε τους ιταλούς, αν τον διέταζε ο Βενιζέλος αντί του ΜΕταξά, ούτε βέβαια ότι η επιλογή του όχι ήταν ακριβώς του ίδιου του Μεταξά κι όχι αυτού που τον διόρισε (βασιλιάς) και αυτών που τον έλεγχαν (Άγγλοι). αλλά είναι ευνόητο ότι τα εκλογικά ποσοστά αφορούν την προδικτατορική περίοδο, αλλιώς κι ο Χίτλερ ή ο Στάλιν ήταν υπέροχοι γιατί τους αγαπούσαν οι λαοί τους από την έναρξη της εξουσίας τους. όταν ελεύθερα ο λαός εκφράζει την αγάπη του, έχει και νόημα να γίνεται λόγος για κοσμαγάπητο ηγέτη. πώς γίνεται να δίνεται από τον Α.Φ. τόσο μεγάλος σεβασμός στο λαό, ο οποίος "αγαπούσε" τάχα κάποιον που ο Α.Φ. λόγω ψυχολογικών ή ιδεολογικών προτιμήσεων, συμπαθεί; πού είναι το αυτεξούσιο και η ανωτερότητα (ενάντια στους ξιπασμένους διαφωτιστέ) του λαού ο οποίος χειροκροτεί όταν τον προστάζουν; η συσπείρωση γύρω από την ηγεσία, την οποιαδήποτε ηγεσία, σε περίπτωση εξωτερικής επιβολής, δεν είναι αυτή καθεαυτή λόγος να θεωρείται ο Μεταξάς κοσμαγάπητος.



Όλα αυτά δεν είναι παρά περιπτωσιολογία, τυχαίες συμπεριφορές, ατομική κριτική. Δεν είναι ούτε πολιτική εξήγηση, ούτε ιστορική ανάλυση. Επιμένουν δε στην καθαρολογία. Η λαϊκιά κομμώτρια που θεωρεί ηλίθιο όποιον δεν αρέσκεται στα βραζιλιάνικα τι είναι; Λιγότερο επαναστατικός φορέας από τον ηλίθιο που αρέσκεται στον Νέγκρι;
Αυτά είναι μικροαστικές απόψεις, τάχα μου να βγάλουμε τον ψαγμένο και με τζάζ δισκοθήκη εαυτό μας υπεράνω. Άσε που δεν πετάμε και τα σκουπίδια μας στις παραλίες και δεν ψηφίζουμε ΝΔ και ΠΑΣΟΚ. Ecce Homo!

Περιπτωσιολογία η φοροδιαφυγή, η περιφρόνηση προς τους νόμους, η ρύπανση "γιατί έτσι μας αρέσει"; μακάρι να ήταν έτσι και ο καλός λαός αδίκως να κατηγορείτο. τώρα, αυτά περί τζαζ και μη πετάγματος σκουπιδιών δεν είναι περιπτωσιολογία, είναι ακλόνητες αρχές! όμως δεν ισχυρίστηκα ότι δεν είμαι λαός. πάντως, πρέπει να μην θεωρείς, εσύ κι ο Α.Φ., σχιζοφρένεια να βρίζεις κάποιον καθημερινά ψηφίζοντάς τον επί 34 χρόνια. αλλά νομίζω πιο αφελές κι από κάθε περιπτωσιολογία είναι η πίστη στον καλό λαό που τον κατατυραννούν υβρίζοντάς τον οι ελίτ αυτές, τις οποίες ψηφίζει και εγκρίνει υιοθετώντας σχεδόν ότιδήποτε του λεν δουλικότατα.



Τα λέει και ο Νίκος Δήμου αυτά. Ο Μανδραβέλης, κλπ. Είναι απλοϊκές, και ρατσιστικές απόψεις: τα ελληνικά ήθη του "ξέρεις ποιός ειμαι εγώ" κλπ. Αλλά εξηγείται κάτι έτσι; Εκτός αν τον έχει το DNA των ελλήνων αυτόν τον ξεπεσμό που περιγράφεις.

δε βλέπω το λόγο για τον οποίο είναι ρατσιστικές απόψεις. δεν αφορούν άλλωστε τους Έλληνες μόνο. οι αχυράνθρωποι διαφωτιστές του Α.Φ. μπορεί να πιστεύουν ότι ο μέσος Γάλλος είναι πιο πολιτισμένος από τον μέσο Έλληνα. το θέμα δεν είναι αυτό όμως, η σύγκριση του ελληνικού με τα δυτικά DNA, που ενδεχομένως κάνει ο Δήμου και άλλοι βολταιρίσκοι, ούτε αν η αφεντιά μου ακούει ποιοτικότερη ή χειρότερη μουσική. το θέμα της παραγράφου που σχολιάζεις είναι ότι η αλητεία, η ανηθικότητα και η απληστία των ελίτ δεν αντιπαρατίθενται ποιοτικά προς την αλητεία και ανηθικότητα του λαού αλλά είναι γέννημά της κι επομένως οι ύβρεις προς τις ελίτ (και προς τους διαφωτιστές ελιτ, που θέλουν να "διορθώσουν" καθοδηγώντας το λαό, υβρίζοντάς τον πρώτα) είναι υποκριτικές ή μεροληπτικές, αφού, όντας παιδιά του λαού οι ελίτ, θα έπρεπε να μαστιγώνει ο κάθε Α.Φ., για λόγους αρχής, επίσης το λαό για τα φαινόμενα που περιέγραψα. το κάνει; αλλά ΑΝ το κάνει, τότε αναλαμβάνει ρόλο διαφωτιστή και συνεπώς ηγέτη, πράγμα που επιβεβαιώνει την άποψη για αδιάκοπη δημιουργία ελίτ μέσω της αντιπαράθεσης προς τις τωρινές ελίτ.



Όχι, συνεπάγεται όμως ένα ανέβασμα σε βάθρο του εαυτού μας, ο οποίος τάχα μου υπερβαίνει και εξηγεί τον λαό. Ενώ δεν κάνει ούτε το ένα, ούτε το άλλο.

η ικανότητα εξήγησης ενός φαινόμενου δε συνεπάγεται αξίωση για ικανότητα θεραπείας του. γιατί μόνο όποιος καταγγέλει υποσχόμενος να θεραπεύσει, ανεβάζει έμπρακτα τον εαυτό του σε σχέση με τις τωρινές ελίτ αλλά και τον λαό. αλλά ούτε, αυτή καθεαυτή η ικανότητα εξήγησης είναι κάτι τόσο αδύνατο, όπως πιστεύεις. και ότι ούτε εσύ το θεωρείς αδύνατο, φαίνεται από την παράθεση του ίδιου του Α.Φ., ο οποίος είναι ικανός (κατ' εσέ) να εξηγεί και να ερμηνεύει το λαό. σύμφωνα με την αρχή σου "εξηγώ τον λαό= το παίζω ή είμαι ανώτερος", ο Α.Φ. θα ήταν ξιπασμένος, αφού το παίζει ανώτερος και αληθινός ερμηνευτής του λαού (όχι σαν τους αντιλαϊκούς διαφωτιστές [που δίνουν διαστρεβλωμένη εικόνα του λαού] ή όσους αδιαφορούν για την θεραπεία του λαού ή την καταδίκη των ελίτ) επομένως η φιλία ή η έχθρα για το λαό είναι ανεξάρτητα από την διάθεση να διακηρύξει κανείς πως αυτός ξέρει πώς είναι ο λαός ή ποια η σχέση του με τις ελίτ. τότε το μόνο που απομένει είναι η σιωπή, αφού όποιος μιλά κατηγορείται ότι ανεβάζει τον εαυτό του υπεράνω του λαού, είτε ως υπερασπιστής-ηγέτης είτε ως εξουσιαστής.

O Φαρμάκης ακριβώς στηλιτεύει τους διαφωτιστές που θεωρώντας βλάκα το λαό προσπαθούν, για το καλό του, να τον καθοδηγήσουν, να του δείξουν το σωστό. ασφαλώς έτσι διαιωνίζουν και την εξουσία τους. επιτιθέμενος κατά της, πλέον καρικατούρας, του διαφωτιστή, ο Α.Φ. θεωρεί ότι δεν είναι αυτοί οι έξυπνοι και ο λαός βλάκας, κι επομένως, εμμέσως πλην σαφώς, οι αξιώσεις πνευματικής ή υλικής κυριαρχίας τους, είναι καταγέλαστες και ανούσιες. όμως η ανάλυσή του δεν ασχολείται, τόσο την ομοιότητα, την κοινή ρίζα, ελίτ (και μάλιστα διαφωτιστών) και λαού, τόσο αναφορικά με τη βλακεία όσο και με την αυταρέσκεια ("ξέρεις ποιος είμαι γώ ρε;") όσο και με το γεγονός της ύπαρξης και διατήρησης, σε κάθε εποχή, μιας ελίτ.

Επειδή δεν παίζει καθοριστικό ρόλο η ύπαρξη και διατήρηση σε κάθε εποχή μιας ελίτ. Δηλαδή δεν καθορίζει η ελίτ την εποχή αλλά το αντίστροφο.

δε νομίζω ότι ο λαός δε θα πολεμούσε τους ιταλούς, αν τον διέταζε ο Βενιζέλος αντί του ΜΕταξά, ούτε βέβαια ότι η επιλογή του όχι ήταν ακριβώς του ίδιου του Μεταξά κι όχι αυτού που τον διόρισε (βασιλιάς) και αυτών που τον έλεγχαν (Άγγλοι). αλλά είναι ευνόητο ότι τα εκλογικά ποσοστά αφορούν την προδικτατορική περίοδο, αλλιώς κι ο Χίτλερ ή ο Στάλιν ήταν υπέροχοι γιατί τους αγαπούσαν οι λαοί τους από την έναρξη της εξουσίας τους. όταν ελεύθερα ο λαός εκφράζει την αγάπη του, έχει και νόημα να γίνεται λόγος για κοσμαγάπητο ηγέτη. πώς γίνεται να δίνεται από τον Α.Φ. τόσο μεγάλος σεβασμός στο λαό, ο οποίος "αγαπούσε" τάχα κάποιον που ο Α.Φ. λόγω ψυχολογικών ή ιδεολογικών προτιμήσεων, συμπαθεί; πού είναι το αυτεξούσιο και η ανωτερότητα (ενάντια στους ξιπασμένους διαφωτιστέ) του λαού ο οποίος χειροκροτεί όταν τον προστάζουν; η συσπείρωση γύρω από την ηγεσία, την οποιαδήποτε ηγεσία, σε περίπτωση εξωτερικής επιβολής, δεν είναι αυτή καθεαυτή λόγος να θεωρείται ο Μεταξάς κοσμαγάπητος.

Και ποιός είπε ότι χειροκροτεί όταν τον προστάζουν; Το αντίθετο λέω, τόσα σχόλια τώρα, ότι το χειροκρότημα ή απαξίωση κλπ εκφράζει ιστορικές επιλογές και συνθήκες, όχι προσωπική ανωτερότητα, βλακεία ή υπακοή. Δηλαδή δεν τίθεται θέμα αυτεξούσιου και ανωτερότητας από την άποψη που περιγράφεις. Όλο το νόημα του κειμένου άλλωστε, εκεί βρίσκεται.

Όσο για τα Μεταξά που περί "λόγω ψυχολογικών ή ιδεολογικών προτιμήσεων, συμπαθεί", αν πρόσεξες το απόσπασμα από το άρθρο, τον παρουσιάζει ως αντίποδα του αλβανικού έπους -και ρωτάει χαζός ήταν ο λαός και μετά ξύπνησε; Δίνει παράδειγμα, δηλαδή, δυο αντιφατικών στάσεων, που πιστεύει ότι η καθεμία εκφράζει ιστορικές επιλογές της κάθε φάσης. Τέλος, τα περί λαϊκής αποδοχής της δικτακτορίας δεν είναι αβάσιμα, ούτε κρίνονται με βάση τα προηγούμενα εκλογικά ποσοστά. Αντίστοιχες παθαλογίες είχε εμφανίσει η ιστορία εκείνη την εποχή στα περισσότερα Ευρωπαϊκα κράτη. Ιταλία, Γαλλία, Ισπανία και φυσικά Γερμανία.

Περιπτωσιολογία η φοροδιαφυγή, η περιφρόνηση προς τους νόμους, η ρύπανση "γιατί έτσι μας αρέσει"; μακάρι να ήταν έτσι και ο καλός λαός αδίκως να κατηγορείτο. πάντως, πρέπει να μην θεωρείς, εσύ κι ο Α.Φ., σχιζοφρένεια να βρίζεις κάποιον καθημερινά ψηφίζοντάς τον επί 34 χρόνια. αλλά νομίζω πιο αφελές κι από κάθε περιπτωσιολογία είναι η πίστη στον καλό λαό που τον κατατυραννούν υβρίζοντάς τον οι ελίτ αυτές, τις οποίες ψηφίζει και εγκρίνει υιοθετώντας σχεδόν ότιδήποτε του λεν δουλικότατα.

Περιπτωσιολογία όχι επειδή συμβαίνει στο Χ ή στο Ψ ποσοστό, αλλά επειδή παρουσιάζει ατομικές περιπτώσεις, χωρίς να συνδέει και να εξηγεί.

Και, αντίστοιχα, τα "δουλικότατα" και τα "σχιζοφρένεια" δεν είναι παρά ατομικοί χαρακτηρισμοί που παρουσιάζονται εν είδει εξηγήσεως. Δέχεται και εξετάζει, η ιατρική επιστήμη, ομαδική σχιζοφρένεια;

Δεν είναι, λέμε, ατομικές επιλογές και εκδηλώσεις δουλικότητας ή σχιζοφρένειας (πάλι ατομικές εξηγήσεις) η επιλογή της υπερψήφισης επί 34 ετών των δυο μεγάλων κομμάτων.

Ακόμα και αν ο Μπάμπης ο Μπακάλης έχει ως άτομο δουλικότητα και σχιζοφρενικά ή μαζοχιστικά χαρακτηριστηκά, αυτά δεν πολλαπλασιάζονται μυστηριωδώς επί εκατομμύρια ψηφοφόρους και δεν κολλάνε όπως η γρίππη. Επομένως σε άλλα στοιχεία θα πρέπει να αναζητήσουμε την αιτία του φαινομένου που περιγράφεις.

Για παράδειγμα, ας σκεφτούμε την σημασία του νόμου του Duverger, του γάλλου πολιτειολόγου, σχετικά με την επίδραση του εκλογικού συστήματος στο εκλογικό αποτέλεσμα. Σύμφωνα με αυτόν (και είναι απλά μαθηματικά), ένα σύστημα με βάση την πλειοψηφία -σε αντίθεση με την απλή αναλογική-, οδηγεί σε ισχυρό δικομματισμό. (Περισσότερα στην κλασσική του εργασία, εδώ).

Πόσο επηρεάζουν λοιπόν οι αρχικές καταστάσεις -ας πούμε στην μεταπολίτευση-, και πόσο κλειδώνουν το αποτέλεσμα για δεκαετίες μετά. Και, ναι μεν, εσύ μπορεί να σκέφτεσαι ας ψηφίσω το Χ ανεξάρτητο κόμμα αλλά ο άλλος μπορεί να σκεφτεί αν ψηφίσω το Χ θα πάει χαμένη η ψήφος -άντε να μαζέψει ένα 5-10%-, και θα βγεί το ΠΑΣΟΚ ή η ΝΔ που δεν θέλω με τίποτα -και δικαίως θα το σκεφτεί, από μαθηματικής απόψεως. Οπότε, σου λέει, θα αντι-ψηφίσω το κόμμα που δεν θέλω ή το μικρότερο κακό.

Είναι ένα μόνο παράδειγμα τρίτων παραμέτρων, υπάρχουν και άλλα βέβαια. Όπως η πελατειακή λεγόμενη σχέση, η φόρτιση ορισμένων κομμάτων συν ή πλην με βάση κάποια ιστορικά γεγονότα (όπως ο εμφύλιος), κλπ. Αυτά αλλάζουν συν τω χρόνω, με ιστορικές διεργασίες.

δε βλέπω το λόγο για τον οποίο είναι ρατσιστικές απόψεις. δεν αφορούν άλλωστε τους Έλληνες μόνο. οι αχυράνθρωποι διαφωτιστές του Α.Φ. μπορεί να πιστεύουν ότι ο μέσος Γάλλος είναι πιο πολιτισμένος από τον μέσο Έλληνα. το θέμα δεν είναι αυτό όμως, η σύγκριση του ελληνικού με τα δυτικά DNA, που ενδεχομένως κάνει ο Δήμου και άλλοι βολταιρίσκοι, ούτε αν η αφεντιά μου ακούει ποιοτικότερη ή χειρότερη μουσική. το θέμα της παραγράφου που σχολιάζεις είναι ότι η αλητεία, η ανηθικότητα και η απληστία των ελίτ δεν αντιπαρατίθενται ποιοτικά προς την αλητεία και ανηθικότητα του λαού αλλά είναι γέννημά της κι επομένως οι ύβρεις προς τις ελίτ (και προς τους διαφωτιστές ελιτ, που θέλουν να "διορθώσουν" καθοδηγώντας το λαό, υβρίζοντάς τον πρώτα) είναι υποκριτικές ή μεροληπτικές, αφού, όντας παιδιά του λαού οι ελίτ, θα έπρεπε να μαστιγώνει ο κάθε Α.Φ., για λόγους αρχής, επίσης το λαό για τα φαινόμενα που περιέγραψα. το κάνει; αλλά ΑΝ το κάνει, τότε αναλαμβάνει ρόλο διαφωτιστή και συνεπώς ηγέτη, πράγμα που επιβεβαιώνει την άποψη για αδιάκοπη δημιουργία ελίτ μέσω της αντιπαράθεσης προς τις τωρινές ελίτ.

Δες και παραπάνω. Ούτε οι ελιτ είναι "παιδιά του λαού", ούτε τίθεται θέμα "αλητείας και ανηθικότητας" έτσι γενικά. Δες και ένα παράδειγμα παρόμοιων διεργασιών επί του συγκεκριμένου, εδώ.

Επειδή δεν παίζει καθοριστικό ρόλο η ύπαρξη και διατήρηση σε κάθε εποχή μιας ελίτ. Δηλαδή δεν καθορίζει η ελίτ την εποχή αλλά το αντίστροφο.

δεν καταλαβαίνω γιατί να μην παίζει καθοριστικό ρόλο η ύπαρξη και η διατήρηση σε κάθε εποχή μιας ελίτ. γιατί ό,τι είπα (και ό,τι με ενδιαφέρει) είναι πως πάντοτε θα υπάρχουν ελίτ. όχι αν η μια (ή η σημερινή) ελίτ είναι χειρότερη ή καλλίτερη από την προηγούμενη ή επόμενή της χρονικά, καθόσον η κρίση αυτή είναι αξιολογική και πάντοτε υποκειμενική. είπα επίσης ότι μέσα από τις επαναστάσεις ή τις ρήξεις δεν εξαφανίζεται ποτέ η δομή ελίτ-λαός, απλώς βολεύεται μια νέα ελίτ στο όνομα των νικηφόρων επαναστατικών ιδανικών, με κάποια καλλιτέρευση της ζωής των μαζών.



λέω, τόσα σχόλια τώρα, ότι το χειροκρότημα ή απαξίωση κλπ εκφράζει ιστορικές επιλογές και συνθήκες, όχι προσωπική ανωτερότητα, βλακεία ή υπακοή. Δηλαδή δεν τίθεται θέμα αυτεξούσιου και ανωτερότητας από την άποψη που περιγράφεις. Όλο το νόημα του κειμένου άλλωστε, εκεί βρίσκεται.

ότι εκφράζει έτσι κι αλλιώς ιστορικές συνθήκες το χειροκρότημα, δε σημαίνει (από τη σκοπιά όσων αξιολογούν ηθικά τον λαό ή τις ελίτ) ότι καλώς χειροκροτεί ο λαός έναν τύραννο ή ότι ελεύθερα τον χειροκροτεί. και το "μαστίγιο" ιστορική συνθήκη συνιστά, αυτό δεν λέει (αφού σώνει και καλά κατακρίνονται ηθικά οι ελίτ συγκρινόμενες με τον καλό λαό) ότι ο λαός είναι έξυπνος ή αξιοπρεπής ή αδούλωτος. σημαίνει ότι είναι το ίδιο λαμόγιο, ότι έχει την ίδια συμπεριφορά με τις ελίτ. όπου δει φαί τρέχει, όπου δει ξύλο φεύγει. ο καλός (ελληνικός εδώ) λαός και οι αισχρές (ελληνικές εδώ) ελίτ που όχι μόνο τον ξεζουμίζουν αλλά και τον υβρίζουν αδίκως, είναι το αντίθετο της αλήθειας, με βάση τα παραπάνω.



τον παρουσιάζει ως αντίποδα του αλβανικού έπους -και ρωτάει χαζός ήταν ο λαός και μετά ξύπνησε; Δίνει παράδειγμα, δηλαδή, δυο αντιφατικών στάσεων, που πιστεύει ότι η καθεμία εκφράζει ιστορικές επιλογές της κάθε φάσης. Τέλος, τα περί λαϊκής αποδοχής της δικτακτορίας δεν είναι αβάσιμα, ούτε κρίνονται με βάση τα προηγούμενα εκλογικά ποσοστά.

ο Α.Φ. λέει "Ο λαός, τό μεγαλύτερο τμήμα του, αγαπούσε και τραγουδούσε τόν Μεταξά, ο ίδιος λαός δημιούργησε τό έπος του 40 καί τήν Εθνική Αντίστασι. Δεν ήταν χαζός καί ξύπνησε". Καταρχήν δεν ήταν ακριβώς ο ίδιος λαός, καθόσον οι μεταξικοί είτε έγιναν δοσίλογοι είτε το έσκασαν στην Αίγυπτο, συνεπώς ο λαός, αφενός φυλακίζονταν και εξορίζονταν από τον ηγέτη που αγαπούσε (ώς τα 1941) και έπειτα έκανε (αυτός κι όχι όσοι εξόριζαν και φυλάκιζαν) την Εθνική Αντίσταση. ποιο μεγαλύτερο τμήμα του, λοιπόν, αγαπούσε τον Μεταξά, και από πού κι ώς πού οι ίδιοι που τον αγαπούσαν έκαναν την Ε.Α.; ότι ήταν ιστορική ανάγκη να το βουλώνει κανείς κατά το διάστημα 1936-1940, εκτός κι αν ήθελε να πάει εκδρομή, δεν σημαίνει τίποτα ως προς το βαθμό αγάπης. ο λαός ασφαλώς ήταν ο ίδιος και πριν και μετά. κατά την Ε.Α. ήταν ελεύθερος στα βουνά, κατά την μεταξική δικτατορία υποχρεωμένος να χειροκροτεί και να συμμετάσχει στην ΕΟΝ.



Περιπτωσιολογία όχι επειδή συμβαίνει στο Χ ή στο Ψ ποσοστό, αλλά επειδή παρουσιάζει ατομικές περιπτώσεις, χωρίς να συνδέει και να εξηγεί.
Και, αντίστοιχα, τα "δουλικότατα" και τα "σχιζοφρένεια" δεν είναι παρά ατομικοί χαρακτηρισμοί που παρουσιάζονται εν είδει εξηγήσεως. Δέχεται και εξετάζει, η ιατρική επιστήμη, ομαδική σχιζοφρένεια;

γιατί να μην υπάρχει συλλογική, ως συνισταμένη της λαϊκής τάσης ή θέλησης, η δουλικότητα και η σχιζοφρένεια; πολλοί δούλοι ή πολλοί ανόητοι κάνουν ένα ανόητο πλήθος και ένα δουλικό πλήθος, όχι ένα πλήθος σκεπτόμενων ή ελευθερόφρονων. όταν κάποια φαινόμενα είναι μαζικά, μετασχηματίζουν προς την ίδια κατεύθυνση όλη την κοινωνία.



Δεν είναι, λέμε, ατομικές επιλογές και εκδηλώσεις δουλικότητας ή σχιζοφρένειας (πάλι ατομικές εξηγήσεις) η επιλογή της υπερψήφισης επί 34 ετών των δυο μεγάλων κομμάτων.
Ακόμα και αν ο Μπάμπης ο Μπακάλης έχει ως άτομο δουλικότητα και σχιζοφρενικά ή μαζοχιστικά χαρακτηριστηκά, αυτά δεν πολλαπλασιάζονται μυστηριωδώς επί εκατομμύρια ψηφοφόρους και δεν κολλάνε όπως η γρίππη. Επομένως σε άλλα στοιχεία θα πρέπει να αναζητήσουμε την αιτία του φαινομένου που περιγράφεις.

Δεν τα κολλάει ο ένας στον άλλον, τα έχουν ο καθένας ήδη πριν συναντηθούν και, έτσι, δεν πολλαπλασιάζονται, απλώς προστίθενται τα νοσηρά φαινόμενα. αλλά όταν πολλαπλασιάζονται και "κολλάνε σα τη γρίπη", είναι λόγω της μίμησης ενός προτύπου του οποίου φορέας είναι κάποιος υψηλά ιστάμενος. πράγμα που επίσης συνιστά συλλογική (και ατομικές) σχιζοφρένεια όταν βλέπουμε τα πράγματα με την προεπιλεγμένη οπτική "ο καλός λαός, οι με κακά πρότυπα κακές ελίτ".


ας πάμε και πέρα από τη μεταπολίτευση. πάντα υπήρχαν 2 ισχυροί πόλοι με έναν ασθενή τρίτο ή δίχως κανέναν τρίτο. διχασμός 1915-1920. εμφύλιος (δεξιοί-κομμουνιστές και ασθενής πόλος το κέντρο). παρά την διεξαγωγή εκλογών με απλή αναλογική. αλλά, ενώ είναι κατανοητοί οι λόγοι για τους οποίους κάποιος συντηρεί ένα σύστημα, δεν είναι αρκετό αυτό για την εξύμνηση του λαού (ο οποίος, στο σύνολό του συντηρεί το σύστημα) ως καλού που τον εξαπατούν "οι ελίτ" και καθυβρίζουν "οι κουλτουριάρηδες". κανείς μπορεί να κάνει σφάλματα μια και δυο φορές. όταν κάνει όλη του τη ζωή, δεν πρόκειται περί έξυπνου ατόμου ή περί ενός μ.ο. νοημοσύνης που απλώς έσφαλε.



Δες και παραπάνω. Ούτε οι ελιτ είναι "παιδιά του λαού", ούτε τίθεται θέμα "αλητείας και ανηθικότητας" έτσι γενικά. Δες και ένα παράδειγμα παρόμοιων διεργασιών επί του συγκεκριμένου, εδώ.

στην Ελλάδα δεν υπήρξε ούτε φεουδαρχία ούτε προαιώνια τζάκια΄, η κοινωνική κινητικότητα ήταν μεγαλύτερη από ό,τι σε άλλες χώρες. ασφαλώς και ήταν, και είναι, μεταμορφωμένα παιδιά του λαού οι ελίτ. κι αν κρύβουν, καλά ή άσχημα, ότι πριν 3 γενιες οι περισσότεροί τους ήταν απλοί άνθρωποι ή μπακάληδες ή βοσκοί, αυτό δεν σημαίνει ότι δεν κουβαλάν όλη τη λαϊκότητά τους. απλώς η εξουσία διαφθείρει, δηλ. πολλαπλασιάζει τα λαϊκά ελαττώματα.

δεν καταλαβαίνω γιατί να μην παίζει καθοριστικό ρόλο η ύπαρξη και η διατήρηση σε κάθε εποχή μιας ελίτ. γιατί ό,τι είπα (και ό,τι με ενδιαφέρει) είναι πως πάντοτε θα υπάρχουν ελίτ. όχι αν η μια (ή η σημερινή) ελίτ είναι χειρότερη ή καλλίτερη από την προηγούμενη ή επόμενή της χρονικά, καθόσον η κρίση αυτή είναι αξιολογική και πάντοτε υποκειμενική.

Ε, στα πολιτικά πράγματα σημασία έχει η αξιολογική και "πάντοτε υποκειμενική" αυτή κρίση (η οποία πάντως είναι λιγότερο υποκειμενική από ότι το παρουσιάζεις, ιδιαίτερα από την στιγμή που διαθέτεις συγκεκριμένα κριτήρια αξιολόγησης).

Και, αφού όπως λες και ο ίδιος "η ύπαρξη και η διατήρηση σε κάθε εποχή μιας ελίτ" είναι σταθερά, δηλαδή μόνιμο χαρακτηριστικό, είναι προφανές -Ουώτσον-, ότι άλλα είναι αυτά που παίζουν χαρακτηριστικό ρόλο. Π.χ. ή φύση της ελιτ, ο τρόπος δημιουργίας της, το τι την καθόρισε, η αξιολόγηση της, κλπ.

Εν ολίγοις, σε κάθε έρευνα (και στην επιστήμη ισχύει το ίδιο) μας ενδιαφέρουν οι διαφορές, όχι οι όροι που παραμένουν ίδιοι (και οι οποίοι, π.χ. στα μαθηματικά απαλοίφονται).

είπα επίσης ότι μέσα από τις επαναστάσεις ή τις ρήξεις δεν εξαφανίζεται ποτέ η δομή ελίτ-λαός, απλώς βολεύεται μια νέα ελίτ στο όνομα των νικηφόρων επαναστατικών ιδανικών, με κάποια καλλιτέρευση της ζωής των μαζών.

Ε, αυτό δεν είναι μια απόλυτα αντικειμενική παρατήρηση. Αντίθετα μοιάζει με την συνηθισμένη κοινοτοπία περί μεταστροφής των επαναστάσεων. Έχουμε αντιπαραδείγματα; Ναι, έχουμε επαναστάσεις, εν τόπω και χρόνω, στις οποίες η νέα δομή δεν εξασφάλιζε την εξουσία μιας ελίτ. Βραχύβιες; Ενδεχομένως, οπότε θα πρέπει να δούμε τις αιτίες τις βραχυβιότητας. Επίσης, και αν "βολεύεται μια νεα ελίτ" (= το σταθερό διαχρονικό σου στοιχείο) είναι ίδιας φύσεως με την παλαιά; Τι αλλαγές φέρνει; Ή όλα είναι ίδια, οπότε προς τι η κάθε κίνηση;

ότι εκφράζει έτσι κι αλλιώς ιστορικές συνθήκες το χειροκρότημα, δε σημαίνει (από τη σκοπιά όσων αξιολογούν ηθικά τον λαό ή τις ελίτ) ότι καλώς χειροκροτεί ο λαός έναν τύραννο ή ότι ελεύθερα τον χειροκροτεί.

Στην πολιτική δεν αξιολογούμε ηθικά συμπεριφορές. Εξηγούμε. Αν αυτό σε ενδιαφέρει, η ηθική κρίση, δεν κάνεις πολιτική. Η ηθική στην πολιτική έχει να κάνει μόνο με την θέσμιση επιλογών και στόχων, όχι με την ερμηνεία της ιστορίας.

και το "μαστίγιο" ιστορική συνθήκη συνιστά, αυτό δεν λέει (αφού σώνει και καλά κατακρίνονται ηθικά οι ελίτ συγκρινόμενες με τον καλό λαό) ότι ο λαός είναι έξυπνος ή αξιοπρεπής ή αδούλωτος. σημαίνει ότι είναι το ίδιο λαμόγιο, ότι έχει την ίδια συμπεριφορά με τις ελίτ. όπου δει φαί τρέχει, όπου δει ξύλο φεύγει. ο καλός (ελληνικός εδώ) λαός και οι αισχρές (ελληνικές εδώ) ελίτ που όχι μόνο τον ξεζουμίζουν αλλά και τον υβρίζουν αδίκως, είναι το αντίθετο της αλήθειας, με βάση τα παραπάνω.

Είπαμε: αυτή είναι η κλασσική φασιστική άποψη περί λαού. Η μάζα που άγεται και φέρεται από το στομάχι της και το ξύλο. Πόσες επαναστάσεις ξεκίνησες προσωπικά; Άγεσαι και φέρεσαι από το στομάχι σου; Ή επειδή το σκέφτηκες αυτό, θεωρείς ότι σε διαφοροποιεί από τον κλειδαρά της γειτονιάς ο οποίος δεν το σκέφτηκε, παρόλο που το αντικειμενικό αντίκτυπο της ύπαρξης σας στην κοινωνία είναι γενικά παρόμοιο;

ο Α.Φ. λέει "Ο λαός, τό μεγαλύτερο τμήμα του, αγαπούσε και τραγουδούσε τόν Μεταξά, ο ίδιος λαός δημιούργησε τό έπος του 40 καί τήν Εθνική Αντίστασι. Δεν ήταν χαζός καί ξύπνησε". Καταρχήν δεν ήταν ακριβώς ο ίδιος λαός, καθόσον οι μεταξικοί είτε έγιναν δοσίλογοι είτε το έσκασαν στην Αίγυπτο, συνεπώς ο λαός, αφενός φυλακίζονταν και εξορίζονταν από τον ηγέτη που αγαπούσε (ώς τα 1941) και έπειτα έκανε (αυτός κι όχι όσοι εξόριζαν και φυλάκιζαν) την Εθνική Αντίσταση. ποιο μεγαλύτερο τμήμα του, λοιπόν, αγαπούσε τον Μεταξά, και από πού κι ώς πού οι ίδιοι που τον αγαπούσαν έκαναν την Ε.Α.; ότι ήταν ιστορική ανάγκη να το βουλώνει κανείς κατά το διάστημα 1936-1940, εκτός κι αν ήθελε να πάει εκδρομή, δεν σημαίνει τίποτα ως προς το βαθμό αγάπης. ο λαός ασφαλώς ήταν ο ίδιος και πριν και μετά. κατά την Ε.Α. ήταν ελεύθερος στα βουνά, κατά την μεταξική δικτατορία υποχρεωμένος να χειροκροτεί και να συμμετάσχει στην ΕΟΝ.

Ναι, μόνο που ο λαός δεν περιορίζεται στους διωκόμενους κομμουνιστές, ούτε το '40 και η Ε.Α περιορίζονται σε αυτούς. Και όπως είπα ήταν ιστορική ανάγκη μάλλον και η ίδια η δικακτορία αυτή, αφού σε όλη την Ευρώπη, και με λαϊκή συμμετοχή, υπήρξαν παρόμοιες επιλογές, είτε κυρίαρχες (Γερμανία, Ιταλία), είτε ιδιαίτερα ισχυρές (Ισπανία, Γαλλία, Αυστρία, Βέλγιο, κλπ).

γιατί να μην υπάρχει συλλογική, ως συνισταμένη της λαϊκής τάσης ή θέλησης, η δουλικότητα και η σχιζοφρένεια; πολλοί δούλοι ή πολλοί ανόητοι κάνουν ένα ανόητο πλήθος και ένα δουλικό πλήθος, όχι ένα πλήθος σκεπτόμενων ή ελευθερόφρονων. όταν κάποια φαινόμενα είναι μαζικά, μετασχηματίζουν προς την ίδια κατεύθυνση όλη την κοινωνία.

Μεταφέρεις ιατρικές παθολογικές περιπτώσεις σε μαζικό επίπεδο. Αλλά είναι αντιεπιστημονικό και φασιστικό -όπως τα Γκούλαγκ που στέγαζαν τους μαζικά, και με κρατική βούλα "παράφρονες" αντιφρονούντες. Δεν αθροίζονται με αυτό τον τρόπο οι ατομικές περιπτώσεις, ούτε παίρνουμε ένα μέσο άνυσμα. Να το πούμε αλλιώς: άλλη είναι η κοινωνική και άλλη η ατομική δυναμική, άλλοι κανόνες διέπουν την μια και άλλοι την άλλη.

Το έγραψε και ο Α.Φ, αλλά δεν έδωσες προσοχή. Τι εξηγείς με το τάχα μου επιστημονικό εφεύρημα της "συνισταμένης" ατομικών περιπτώσεων, "πολλών δούλων ή πολλών ελευθεροφρόνων"; Εξηγείς ας πούμε την άνοδο του Φασισμού στην Ιταλία; Πως; "Το '20 οι Ιταλοί ήταν ηλίθιοι και δουλοπρεπείς και γι' αυτό διάλεξαν Μουσολίνι"; Και μετά εξηγείς π.χ. την άνοδο του αριστερισμού το '60-'70 πως; "Το '60-'70 οι Ιταλοί ήταν ξύπνιοι και ελευθερόφρονες και το έριξαν στον αριστερισμό"; Δηλαδή αυτό σου στέκει για εξήγηση; Ανάποδη ηθική κρίση είναι, προβάλλουμε δηλαδή εκ των υστέρων τις αξίες μας σε ένα ιστορικό φαινόμενο. Και, όπως βλέπεις και εδώ, δεν εξηγεί τίποτα.

Δεν τα κολλάει ο ένας στον άλλον, τα έχουν ο καθένας ήδη πριν συναντηθούν και, έτσι, δεν πολλαπλασιάζονται, απλώς προστίθενται τα νοσηρά φαινόμενα. αλλά όταν πολλαπλασιάζονται και "κολλάνε σα τη γρίπη", είναι λόγω της μίμησης ενός προτύπου του οποίου φορέας είναι κάποιος υψηλά ιστάμενος. πράγμα που επίσης συνιστά συλλογική (και ατομικές) σχιζοφρένεια όταν βλέπουμε τα πράγματα με την προεπιλεγμένη οπτική "ο καλός λαός, οι με κακά πρότυπα κακές ελίτ".

Περί γρίππης και λοιπών, δες παραπάνω.

ας πάμε και πέρα από τη μεταπολίτευση. πάντα υπήρχαν 2 ισχυροί πόλοι με έναν ασθενή τρίτο ή δίχως κανέναν τρίτο. διχασμός 1915-1920. εμφύλιος (δεξιοί-κομμουνιστές και ασθενής πόλος το κέντρο). παρά την διεξαγωγή εκλογών με απλή αναλογική. αλλά, ενώ είναι κατανοητοί οι λόγοι για τους οποίους κάποιος συντηρεί ένα σύστημα, δεν είναι αρκετό αυτό για την εξύμνηση του λαού (ο οποίος, στο σύνολό του συντηρεί το σύστημα) ως καλού που τον εξαπατούν "οι ελίτ" και καθυβρίζουν "οι κουλτουριάρηδες". κανείς μπορεί να κάνει σφάλματα μια και δυο φορές. όταν κάνει όλη του τη ζωή, δεν πρόκειται περί έξυπνου ατόμου ή περί ενός μ.ο. νοημοσύνης που απλώς έσφαλε.

Μα τι λέω τόση ώρα; Δεν πρόκειται για "σφάλματα" -νάτη πάλι η ηθική κρίση. Πρόκειται για ιστορικές, λέω, επιλογές.

στην Ελλάδα δεν υπήρξε ούτε φεουδαρχία ούτε προαιώνια τζάκια, η κοινωνική κινητικότητα ήταν μεγαλύτερη από ό,τι σε άλλες χώρες. ασφαλώς και ήταν, και είναι, μεταμορφωμένα παιδιά του λαού οι ελίτ. κι αν κρύβουν, καλά ή άσχημα, ότι πριν 3 γενιες οι περισσότεροί τους ήταν απλοί άνθρωποι ή μπακάληδες ή βοσκοί, αυτό δεν σημαίνει ότι δεν κουβαλάν όλη τη λαϊκότητά τους. απλώς η εξουσία διαφθείρει, δηλ. πολλαπλασιάζει τα λαϊκά ελαττώματα.

Το ότι οι ελίτ προέρχονται από μπακάληδες σημαίνει ότι συνιστούν "παιδιά του λαού"; Ε, τότε και στην Αφρική, οι πράκτορες των δυτικών που ανέρχονται στην εξουσία με τους γνωστούς τρόπους, πρώην φύλαρχοι και μπακάληδες ήταν, άρα παιδιά του λαού και αυτοί. Αυτό εννοούμε;

Και η εξουσία τους και οι στρατηγικές επιλογές της μεταπρατικής ελληνικής "αστικής τάξης" είναι "τα λαϊκά ελλατώματα" πολλαπλασιασμένα επί την εξουσία;!

στα πολιτικά πράγματα σημασία έχει η αξιολογική και "πάντοτε υποκειμενική" αυτή κρίση (η οποία πάντως είναι λιγότερο υποκειμενική από ότι το παρουσιάζεις, ιδιαίτερα από την στιγμή που διαθέτεις συγκεκριμένα κριτήρια αξιολόγησης).

από την άλλη υπάρχει η τάση η υποκειμενική κρίση να εξαντικειμενικεύεται από τα υποκείμενα. και να νομίζουν ότι η υποκειμενική τους κρίση για το ποια ελίτ είναι η καλλίτερη είναι η σωστότερη.



Και, αφού όπως λες και ο ίδιος "η ύπαρξη και η διατήρηση σε κάθε εποχή μιας ελίτ" είναι σταθερά, δηλαδή μόνιμο χαρακτηριστικό, είναι προφανές -Ουώτσον-, ότι άλλα είναι αυτά που παίζουν χαρακτηριστικό ρόλο. Π.χ. ή φύση της ελιτ, ο τρόπος δημιουργίας της, το τι την καθόρισε, η αξιολόγηση της, κλπ.
Εν ολίγοις, σε κάθε έρευνα (και στην επιστήμη ισχύει το ίδιο) μας ενδιαφέρουν οι διαφορές, όχι οι όροι που παραμένουν ίδιοι (και οι οποίοι, π.χ. στα μαθηματικά απαλοίφονται).

ασφαλώς μας ενδιαφέρουν οι διαφορές και όλα όσα αναφέρεις. όμως από την διαπίστωση ότι πάντα θα υπάρχουν ελίτ καθώς και από την διαπίστωση της υποκειμενικότητας κάθε αξιολογικής κρίσης (ποια εξουσία, ποια ελίτ είναι η καλλίτερη) προκύπτει ότι οι εναντιωνόμενοι στην κυριαρχούσα ελίτ δεν διέπονται από τόσο αντιελιτισμό όσο οι ίδιοι νομίζουν, αλλά ότι συνιστούν δυνάμει μια νέα ελίτ, η οποία, αν επικρατούσε, θα φέρονταν όπως φέρεται πάντα μια ελίτ σε μια κοινωνία που πάντα διαχωρίζεται σε άρχοντες και αρχόμενους.



Ναι, έχουμε επαναστάσεις, εν τόπω και χρόνω, στις οποίες η νέα δομή δεν εξασφάλιζε την εξουσία μιας ελίτ. Βραχύβιες; Ενδεχομένως, οπότε θα πρέπει να δούμε τις αιτίες τις βραχυβιότητας. Επίσης, και αν "βολεύεται μια νεα ελίτ" (= το σταθερό διαχρονικό σου στοιχείο) είναι ίδιας φύσεως με την παλαιά; Τι αλλαγές φέρνει; Ή όλα είναι ίδια, οπότε προς τι η κάθε κίνηση;

ακριβώς η βραχυβιότητά τους είναι η αιτία της έλλειψης σε αυτές ελίτ οι οποίες να διασφαλίζονται. δηλαδή η μη ολοκληρωτική νίκη τους συνεπάγεται την απουσία ελίτ. για να και όταν επικρατήσει η επανάσταση, δημιουργείται και σταθεροποιείται κάποια ελίτ αντίστοιχα. ακόμη και κατά τη διάρκεια της επανάστασης εμφανίζονται πόλοι συσπείρωσης, πολιτικοί ή "πνευματικοί" ηγέτες, άνθρωποι ή ομάδες που, έστω και μη θεσμικά ή μη αυταρχικά, καθοδηγούν.
ασφαλώς και υπάρχουν διαφορές. οι ελίτ της γαλλικής επανάστασης δεν μπορούσαν να κυβερνούν τόσο αυταρχικά ή ετσιθελικά όσο ο βασιλιάς. έπρεπε να το κάνουν μέσω νόμων, "εθνοσυνελεύσεων" κ.λπ. οι μπολσεβίκοι δεν μπορούσαν να κυβερνούν δίχως (διακηρύσσουν ότι αγωνίζονται) να ανεβάσουν, συγκριτικά με τους τσαρικούς, το βιωτικό επίπεδο και δίχως την επίκληση της δημοκρατίας και του σοσιαλισμού. κι όμως, και οι δυο τους ήταν ελίτ. αν εσύ ή εγώ θεωρούμε ορισμένες, τις ίδιες ή διαφορετικές, ελίτ "καλλίτερες" από τις προηγούμενες, αυτό είναι καθαρά θέμα γούστου και προτίμησης. δεν καταλαβαίνω πώς γράφεις και "στα πολιτικά πράγματα σημασία έχει η αξιολογική και "πάντοτε υποκειμενική" αυτή κρίση" και "Στην πολιτική δεν αξιολογούμε ηθικά συμπεριφορές". δεν υπάρχει δράση δίχως αξιολόγηση, καλού κακού, συμφέροντος ή βλάβης. αν θεωρείς π.χ. την τωρινή ελίτ βλαβερή, αγωνίζεσαι εναντίον σου. διαφορετικά δεν "πολιτεύεσαι", αλλά σιωπάς.


Είπαμε: αυτή είναι η κλασσική φασιστική άποψη περί λαού. Η μάζα που άγεται και φέρεται από το στομάχι της και το ξύλο. Πόσες επαναστάσεις ξεκίνησες προσωπικά; Άγεσαι και φέρεσαι από το στομάχι σου; Ή επειδή το σκέφτηκες αυτό, θεωρείς ότι σε διαφοροποιεί από τον κλειδαρά της γειτονιάς ο οποίος δεν το σκέφτηκε, παρόλο που το αντικειμενικό αντίκτυπο της ύπαρξης σας στην κοινωνία είναι γενικά παρόμοιο;

καταρχήν η κλασσική φασιστική αντίληψη τα πήγαινε μια χαρά ΚΑΙ με τον λαϊκισμό, με το μίσος κατά των μορφωμένων και των πλούσιων, κατά των (ενίοτε εβραιο)αστών, με την εξύμνηση της αυθεντικότητας του λαού, του μη εκφυλισμού του, της αυθεντικής λαϊκής παραδόσεως κ.λπ. κοντολογίς η ταμπέλα που βάζεις αποκρύβει τη μισή τουλάχιστον αλήθεια. κατά δεύτερον, η αλήθεια των ισχυρισμών (μου) δεν εξαρτάται από το αν είναι κάποιος (εγώ) λαός, ελίτ, λαμόγιο ή παρών σε κάθε αντιπολεμική ή αντικαπιταλιστική διαδήλωση. δεν ακυρώνεται η αλήθεια (ή το ψευδές) των λόγων/συμπερασμάτων κάποιου από το αν έχει ξεκινήσει επαναστάσεις προσωπικά. έχω ορίσει ακριβώς πού ανήκω και βρίσκω αφελές να το επαναλαμβάνω ή να ερωτώμαι ξανά, μάλιστα αν είμαι αυτός που περιγράφεις (μη επαναστάτης, που δε διαφέρει σε τίποτα από τον κλειδαρά), τότε - ακριβώς επειδή ανήκω εκεί όπου ισχυρίστηκα πως ανήκω - οι διαπιστώσεις μου γίνονται ακόμη πιο έγκυρες, αφού εφαρμόζονται ακόμη και στο τμήμα του λαού που ξέρει ότι είναι "λαός". η διαφορά με τον κλειδαρά της διπλανής πόρτας είναι ότι όσο πρόθυμος να χειροκροτά την τωρινή ελίτ, έτσι (σαν μάζα) θα χειροκροτούσε και μιαν άλλην, μελλοντική νικηφόρα επαναστατική ελίτ και ότι, όχι απλώς υπακούει (γιατί κάτι τέτοιο το κάνει πρακτικά όλος ο λαός και όσοι είναι λαός) στην τωρινή ελίτ αλλά και γουστάρει ή το θεωρεί φυσικό. δηλαδή το συμπέρασμα ότι θα υπάρχουν πάντα ελίτ το ερμηνεύει ως κολακεία και μίμηση της τωρινής ελίτ ή έστω ως συμμετοχή, σε βαθμό που δεν πάει άλλο, στην διατήρηση της ελίτ.


Ναι, μόνο που ο λαός δεν περιορίζεται στους διωκόμενους κομμουνιστές, ούτε το '40 και η Ε.Α περιορίζονται σε αυτούς. Και όπως είπα ήταν ιστορική ανάγκη μάλλον και η ίδια η δικακτορία αυτή, αφού σε όλη την Ευρώπη, και με λαϊκή συμμετοχή, υπήρξαν παρόμοιες επιλογές,

ακριβώς επειδή ο λαός ήταν και είναι τόσο έξυπνος και αξιοπρεπής, ώστε να δίνει την ("δημοκρατική" εξουσία του) σε ορκισμένους εχθρούς και αυτής της ελάχιστης λαϊκής ελευθερίας, δείχνει πόσο σοβαρά είναι τα περί καλού λαού που τον εξαπατούν οι διεφθαρμένες κακές ελίτ. αν δεν κάνω λάθος, από την άλλη, τα μεταξικά εκλογικά ποσοστά ήταν μηδαμινά μπροστά στα ποσοστά των κομμουνιστών, αριστερών ή (πολιτικά) φιλελεύθερων. αλλά αν δικαιολογείς τα πάντα σε μιαν εποχή με την "ιστορική ανάγκη", τότε ξεχνάς τα περί καλού λαού που κυβερνάται από απαίσιες ελίτ. δεν αναλογίζεσαι πόση "ιστορική ανάγκη" είναι αρκετή για να καταπατάται η βούληση του λαού (ένα κομματίδιο, όπως του Μεταξά, να κυβερνά πολλαπλάσιους δημοκρατικούς) ούτε αν σήμερα είναι επίσης "ιστορική ανάγκη" η "νεοτάξ" και οι απολογητές της να κυβερνούν και να πατάν τον κάλλο του Α.Φ. ή του Ζιάκα. αλλά αν είναι θέμα "ιστορικής ανάγκης", τότε καλωσήρθατε "χυδαιες οικονομίστικες μαρξιστικές θεωρίες", από την πίσω πόρτα. πάντως δεν νομίζω πολλοί μεταξικοί να έλαβαν μέρος στην Ε.Α.



Αλλά είναι αντιεπιστημονικό και φασιστικό -όπως τα Γκούλαγκ που στέγαζαν τους μαζικά, και με κρατική βούλα "παράφρονες" αντιφρονούντες. Δεν αθροίζονται με αυτό τον τρόπο οι ατομικές περιπτώσεις, ούτε παίρνουμε ένα μέσο άνυσμα. Να το πούμε αλλιώς: άλλη είναι η κοινωνική και άλλη η ατομική δυναμική, άλλοι κανόνες διέπουν την μια και άλλοι την άλλη.

δεν έχει την ίδια αξία και ισχύ η κάθε ατομική ή ομαδική συνιστώσα με τις άλλες ατομικές ή ομαδικές συνιστώσες. το άθροισμα, η συνισταμένη, προκύπτει, αν προσπαθήσουμε να το μαθηματικοποιήσουμε, από το σύνολο των, ατομικών ή ομαδικών, γινομένων, του έκαστου συντελεστή βαρύτητας επί το μέτρο της συνιστώσας. άλλη βαρύτητα έχει ο Καραμανλής, άλλη εσύ. άλλη οι ΗΠΑ, άλλη η Ελλάδα, άλλη η δική μας κι άλλη αυτή ενός μεγαλοδημοσιογράφου, στη διαμόρφωση της συνισταμένης των πραγμάτων. από όσο σε καταλαβαίνω, αμφισβητείς ότι ένας λαός μπορεί "συλλογικά" να είναι δουλοπρεπής, επειδή τέτοιοι χαρακτηρισμοί αφορούν άτομα. όμως τότε θα έπρεπε να αμφισβητήσεις ότι ένας λαός είναι (κάποτε ή πάντοτε) λ.χ. και ελευθερόφρων ή αξιοπρεπής. κι όμως, στην ιστορία υπάρχουν όχι λίγα παραδείγματα λαών. επομένως υπάρχουν τέτοιοι χαρακτηρισμοί, ως συνισταμένες, αδιάφορο αν υπάρχουν διακυμάνσεις και ποικιλία ατομικών ή υποκοινωνικών ομαδικών περιπτώσεων εντός του ίδιου λαού. ένας λαός που λατρεύει και ακολουθεί έναν Μουσολίνι, εκείνη την στιγμή και εποχή είναι δουλοπρεπής, αφού απεμπολεί και την ελάχιστη πολιτική ελευθερία του. αν αυτά είναι ηθικές κρίσεις ή μη, εξαρτάται από το αν θεωρείται περιγραφικά ή αξιολογικά τέτοιος χαρακτηρισμός. μπορεί για κάποιους η δουλοπρέπεια να είναι καλλίτερη, εκλογικεύσιμη, ωφελιμότερη.



Μα τι λέω τόση ώρα; Δεν πρόκειται για "σφάλματα" -νάτη πάλι η ηθική κρίση. Πρόκειται για ιστορικές, λέω, επιλογές.

επομένως και τώρα ο λαός εξυμνεί αυτούς που εσείς υβρίζετε, τους ψηφίζει, τους μιμείται (μεσω τηλεόρασης κ.λπ.) λόγω ιστορικών επιλογών και αναγκών. αυτές, ως αναγκαίες, είναι πέρα από κάθε ηθική κρίση. επομένως αντί να καθυβρίζετε τις ελίτ, περιμένετε ώσπου να αλλάξουν οι ιστορικές αναγκαιότητες. ειδάλλως, λέγοντας τι είναι σωστό και τι όχι, πολιτικά, ηθικολογείτε.



Το ότι οι ελίτ προέρχονται από μπακάληδες σημαίνει ότι συνιστούν "παιδιά του λαού"; Ε, τότε και στην Αφρική, οι πράκτορες των δυτικών που ανέρχονται στην εξουσία με τους γνωστούς τρόπους, πρώην φύλαρχοι και μπακάληδες ήταν, άρα παιδιά του λαού και αυτοί. Αυτό εννοούμε;

ότι πρώτα βγαίνει η ψυχή και ύστερα το χούι.


Και η εξουσία τους και οι στρατηγικές επιλογές της μεταπρατικής ελληνικής "αστικής τάξης" είναι "τα λαϊκά ελλατώματα" πολλαπλασιασμένα επί την εξουσία;!

εννοείται. πώς να διατηρήσουν τη βόλεψή τους, πώς να φαν το ανταγωνιστή βιομήχανο, μεγαλοεκδότη, πολιτικό κ.λπ. πώς να δείξουν τη βλαχιά τους με τα πανάκριβα ρούχα. πώς να γλύψουν τους ανώτερους (ΗΠΑ κ.λπ.). πώς - μεταπρατική ούσα - να ζήσουν για το τώρα αδιαφορώντας για το αύριο ή για τον περίγυρο. όπως αυτός που πετά τη χλέπα του, για να ανακουφιστεί άμεσα, ή το χαρτομάντιλό του στο δρόμο του.

στα πολιτικά πράγματα σημασία έχει η αξιολογική και "πάντοτε υποκειμενική" αυτή κρίση (η οποία πάντως είναι λιγότερο υποκειμενική από ότι το παρουσιάζεις, ιδιαίτερα από την στιγμή που διαθέτεις συγκεκριμένα κριτήρια αξιολόγησης).

από την άλλη υπάρχει η τάση η υποκειμενική κρίση να εξαντικειμενικεύεται από τα υποκείμενα. και να νομίζουν ότι η υποκειμενική τους κρίση για το ποια ελίτ είναι η καλλίτερη είναι η σωστότερη.

Έτερον εκάτερον...

ασφαλώς μας ενδιαφέρουν οι διαφορές και όλα όσα αναφέρεις. όμως από την διαπίστωση ότι πάντα θα υπάρχουν ελίτ καθώς και από την διαπίστωση της υποκειμενικότητας κάθε αξιολογικής κρίσης (ποια εξουσία, ποια ελίτ είναι η καλλίτερη) προκύπτει ότι οι εναντιωνόμενοι στην κυριαρχούσα ελίτ δεν διέπονται από τόσο αντιελιτισμό όσο οι ίδιοι νομίζουν, αλλά ότι συνιστούν δυνάμει μια νέα ελίτ, η οποία, αν επικρατούσε, θα φέρονταν όπως φέρεται πάντα μια ελίτ σε μια κοινωνία που πάντα διαχωρίζεται σε άρχοντες και αρχόμενους.

Βασικά η διαφωνία μας δεν είναι πραγματολογική αλλά φιλοσοφική. Δηλαδή κοσμοθεωρίας. Δεν νομίζω π.χ ότι κάθε αξιολογική κρίση είναι υποκειμενική. Ότι εκφέρεται από υποκείμενα, ναι. Ότι διαφορετικά υποκείμενα εκφέρουν διαφορετικές κρίσεις, επίσης ναι. Αλλά το ότι αυτό συνιστά υποκειμενικότητα της ίδιας της κρίσης, με την έννοια ότι όλα είναι απλά απόψεις, δεν το δέχομαι.

Εξαρτάται, εξάλλου, από την θέσμιση κριτιρίων. Με βάση συγκεκριμένα κριτήρια μπορούμε πχ. να διαχωρήσουμε διαφορετικές κρίσεις μεταξύ τους, αξιολογώντας τες διαφορετικά. Ακόμα και αν λαθεύουμε στο αποτέλεσμα -η πανουργία της ιστορίας, θες κομμουνισμό καταλήγεις με γκουλάγκ κλπ-, πάντως μπορούμε καταρχάς να επιλέξουμε. Το ρίσκο πάντα θα υπάρχει. Έπειτα ορισμένες επιλογές είναι τόσο χοντροκομμένες που δεν τίθεται θέμα ρίσκου. Π.χ. προστασία του περιβάλλοντος ή αύξηση της παραγωγής; Είναι υποκειμενική λες η επιλογή ανάμεσα στις δυο ως προς τις επιπτώσεις της (αντικειμενικά μετρήσιμες);

ακριβώς η βραχυβιότητά τους είναι η αιτία της έλλειψης σε αυτές ελίτ οι οποίες να διασφαλίζονται. δηλαδή η μη ολοκληρωτική νίκη τους συνεπάγεται την απουσία ελίτ. για να και όταν επικρατήσει η επανάσταση, δημιουργείται και σταθεροποιείται κάποια ελίτ αντίστοιχα. ακόμη και κατά τη διάρκεια της επανάστασης εμφανίζονται πόλοι συσπείρωσης, πολιτικοί ή "πνευματικοί" ηγέτες, άνθρωποι ή ομάδες που, έστω και μη θεσμικά ή μη αυταρχικά, καθοδηγούν.
ασφαλώς και υπάρχουν διαφορές. οι ελίτ της γαλλικής επανάστασης δεν μπορούσαν να κυβερνούν τόσο αυταρχικά ή ετσιθελικά όσο ο βασιλιάς. έπρεπε να το κάνουν μέσω νόμων, "εθνοσυνελεύσεων" κ.λπ. οι μπολσεβίκοι δεν μπορούσαν να κυβερνούν δίχως (διακηρύσσουν ότι αγωνίζονται) να ανεβάσουν, συγκριτικά με τους τσαρικούς, το βιωτικό επίπεδο και δίχως την επίκληση της δημοκρατίας και του σοσιαλισμού. κι όμως, και οι δυο τους ήταν ελίτ. αν εσύ ή εγώ θεωρούμε ορισμένες, τις ίδιες ή διαφορετικές, ελίτ "καλλίτερες" από τις προηγούμενες, αυτό είναι καθαρά θέμα γούστου και προτίμησης.


δεν καταλαβαίνω πώς γράφεις και "στα πολιτικά πράγματα σημασία έχει η αξιολογική και "πάντοτε υποκειμενική" αυτή κρίση" και "Στην πολιτική δεν αξιολογούμε ηθικά συμπεριφορές". δεν υπάρχει δράση δίχως αξιολόγηση, καλού κακού, συμφέροντος ή βλάβης. αν θεωρείς π.χ. την τωρινή ελίτ βλαβερή, αγωνίζεσαι εναντίον σου. διαφορετικά δεν "πολιτεύεσαι", αλλά σιωπάς.

Μπερδεμένη η διατύπωση μου. Εννοώ ότι αυτή η κρίση που χαρακτηρίζεις υποκειμενική (δηλαδή η απόφαση δρώντων πολιτικών υποκειμένων) είναι που έχει πολιτική σημασία -και όχι κάποια υπερβατική αξιολόγηση.

Όσο για το ότι στην "πολιτική δεν αξιολογούμε πολιτικά συμπεριφορές" δεν εννοώ ότι δεν κινούμαστε με βάση ηθικά κριτήρια στις αποφάσεις μας. Εννοώ ότι αν ο Χίλτερ είναι π.χ. κακός άνθρωπος και αν ο κυρ. Βασίλης είναι φιλάργυρος δεν μας ενδιαφέρει να το αξιολογήσουμε. Αυτό που μας ενδιαφέρει είναι η συγκεκριμένη δράση τους και οι αιτίες της.

Είπαμε: αυτή είναι η κλασσική φασιστική άποψη περί λαού. Η μάζα που άγεται και φέρεται από το στομάχι της και το ξύλο.

καταρχήν η κλασσική φασιστική αντίληψη τα πήγαινε μια χαρά ΚΑΙ με τον λαϊκισμό, με το μίσος κατά των μορφωμένων και των πλούσιων, κατά των (ενίοτε εβραιο)αστών, με την εξύμνηση της αυθεντικότητας του λαού, του μη εκφυλισμού του, της αυθεντικής λαϊκής παραδόσεως κ.λπ. κοντολογίς η ταμπέλα που βάζεις αποκρύβει τη μισή τουλάχιστον αλήθεια.

Ναι, τα πήγαινε μια χαρά. Αλλά το φασιστικό της αντιλήψεως, αυτό δηλαδή που καταγγέλουμε όταν μιλάμε για φασισμό, δεν ήταν η "εξύμνηση της αυθεντικότητας του λαού, του μη εκφυλισμού του, της αυθεντικής λαϊκής παραδόσεως", ούτε ο αντιδιανοητισμός κλπ. Αυτά υπήρχαν π.χ ήδη στον Ρομαντισμό.

Το φασιστικό κομμάτι εκ του οποίου και τα δράματα, ήταν η περιφρονητική χειραγώγιση του λαού, η προπαγάνδα, οι εκστρατείες βίας και νοθείας κλπ.

Επομένως δεν λέω την μισή αλήθεια, με την έννοια της λαθροχειρίας. Αναφέρω μόνο το κομμάτι της που έχει σημασία ως προς το θέμα.

(Βέβαια η σύγχρονη "προοδευτική" σκέψη ταυτίζει και τα πρώτα στοιχεία ως φασιστικά. Μάλιστα αυτά είναι, λέει, που οδήγησαν στην φασιστική βία. Η αναφορές δηλαδή στο λαό, την αυθεντικότητα, κλπ. Σε αυτό, διαφωνώ. Περισσότερα στα περί ιππότη, εδώ και εδώ).

κατά δεύτερον, η αλήθεια των ισχυρισμών (μου) δεν εξαρτάται από το αν είναι κάποιος (εγώ) λαός, ελίτ, λαμόγιο ή παρών σε κάθε αντιπολεμική ή αντικαπιταλιστική διαδήλωση. δεν ακυρώνεται η αλήθεια (ή το ψευδές) των λόγων/συμπερασμάτων κάποιου από το αν έχει ξεκινήσει επαναστάσεις προσωπικά. έχω ορίσει ακριβώς πού ανήκω και βρίσκω αφελές να το επαναλαμβάνω ή να ερωτώμαι ξανά, μάλιστα αν είμαι αυτός που περιγράφεις (μη επαναστάτης, που δε διαφέρει σε τίποτα από τον κλειδαρά), τότε - ακριβώς επειδή ανήκω εκεί όπου ισχυρίστηκα πως ανήκω - οι διαπιστώσεις μου γίνονται ακόμη πιο έγκυρες, αφού εφαρμόζονται ακόμη και στο τμήμα του λαού που ξέρει ότι είναι "λαός". η διαφορά με τον κλειδαρά της διπλανής πόρτας είναι ότι όσο πρόθυμος να χειροκροτά την τωρινή ελίτ, έτσι (σαν μάζα) θα χειροκροτούσε και μιαν άλλην, μελλοντική νικηφόρα επαναστατική ελίτ και ότι, όχι απλώς υπακούει (γιατί κάτι τέτοιο το κάνει πρακτικά όλος ο λαός και όσοι είναι λαός) στην τωρινή ελίτ αλλά και γουστάρει ή το θεωρεί φυσικό. δηλαδή το συμπέρασμα ότι θα υπάρχουν πάντα ελίτ το ερμηνεύει ως κολακεία και μίμηση της τωρινής ελίτ ή έστω ως συμμετοχή, σε βαθμό που δεν πάει άλλο, στην διατήρηση της ελίτ.

Αυτό που θέλω να πω, και νομίζω ότι δεν συνειδητοποιείς εδώ: αν λοιπόν η διαφορά σου είναι αυτή που λες, δεν υπάρχει διαφορά. Δηλαδή το ότι χειροκροτα, το ότι είναι πρόθυμος για αυτό και για κείνο είναι ηθική καταγγελία, όχι πολιτική. Ως προς τα πολιτικά αποτελέσματα, ως προς την δράση αυτού και εσένα, δεν υπάρχει διαφορά. Υπάρχει; Και αυτός ζει σε μια κοινωνία Χ, αλλά και εσύ.

Δεύτερον: όταν έρθει η νικηφόρα επαναστατική ελίτ (η οποία θα ξεπέσει, κλπ κλπ) είναι αυτός ο κλειδαράς, και οι όμοιοι του που θα την φέρουν. Στην Παρισινή κομμούνα σκοτώθηκαν κλειδαράδες, μπακάληδες, ε και 50-100 διανοούμενοι. Στην ρωσσική επανάσταση (μέρος Α΄), τα σοβιέτ τα έφτιαξαν οι μπακάληδες και οι σκαπανείς: οι ελιτ απλώς τα καπελώσανε αργότερα και ούτε τα είχαν φανταστεί. Το έπος του '40. Μπακάληδες. Το ΕΑΜ; Τσαγκάρηδες. Και ούτω καθεξής.

ακριβώς επειδή ο λαός ήταν και είναι τόσο έξυπνος και αξιοπρεπής, ώστε να δίνει την ("δημοκρατική" εξουσία του) σε ορκισμένους εχθρούς και αυτής της ελάχιστης λαϊκής ελευθερίας, δείχνει πόσο σοβαρά είναι τα περί καλού λαού που τον εξαπατούν οι διεφθαρμένες κακές ελίτ. αν δεν κάνω λάθος, από την άλλη, τα μεταξικά εκλογικά ποσοστά ήταν μηδαμινά μπροστά στα ποσοστά των κομμουνιστών, αριστερών ή (πολιτικά) φιλελεύθερων. αλλά αν δικαιολογείς τα πάντα σε μιαν εποχή με την "ιστορική ανάγκη", τότε ξεχνάς τα περί καλού λαού που κυβερνάται από απαίσιες ελίτ. δεν αναλογίζεσαι πόση "ιστορική ανάγκη" είναι αρκετή για να καταπατάται η βούληση του λαού (ένα κομματίδιο, όπως του Μεταξά, να κυβερνά πολλαπλάσιους δημοκρατικούς) ούτε αν σήμερα είναι επίσης "ιστορική ανάγκη" η "νεοτάξ" και οι απολογητές της να κυβερνούν και να πατάν τον κάλλο του Α.Φ. ή του Ζιάκα. αλλά αν είναι θέμα "ιστορικής ανάγκης", τότε καλωσήρθατε "χυδαιες οικονομίστικες μαρξιστικές θεωρίες", από την πίσω πόρτα. πάντως δεν νομίζω πολλοί μεταξικοί να έλαβαν μέρος στην Ε.Α.

Καλός λαός που τον εξαπατούν οι διεφθαρμένες ελίτ; Μα το αντίθετο λέω! Ποιός μίλησε για εξαπάτηση; Λέω ότι οι επιλογές δεν είναι θέμα εξαπάτησης ή μη. Είναι θέμα ιστορικών διεργασιών. Οι οποίες δεν είναι "οικονομιστικές". Ούτε είναι όλες οι επιλογές ελεύθερες με βάση προκείμενες αρχές -υπάρχουν βαθμοί ελευθερίας και υπάρχουν και στυγνές επιβολές. Αλλά η εξήγηση της εξαπάτησης δεν στέκει μαζικά.

δεν έχει την ίδια αξία και ισχύ η κάθε ατομική ή ομαδική συνιστώσα με τις άλλες ατομικές ή ομαδικές συνιστώσες. το άθροισμα, η συνισταμένη, προκύπτει, αν προσπαθήσουμε να το μαθηματικοποιήσουμε, από το σύνολο των, ατομικών ή ομαδικών, γινομένων, του έκαστου συντελεστή βαρύτητας επί το μέτρο της συνιστώσας. άλλη βαρύτητα έχει ο Καραμανλής, άλλη εσύ. άλλη οι ΗΠΑ, άλλη η Ελλάδα, άλλη η δική μας κι άλλη αυτή ενός μεγαλοδημοσιογράφου, στη διαμόρφωση της συνισταμένης των πραγμάτων.

Ο Καραμανλής λες. Και ο Χέγκελ λέει για τον Ναπολέοντα -καίτοι πιο επιδραστικός του Καραμανλή- ότι είδε την Ιστορία καβάλα στ' άλογο. Την Ιστορία, είπε, όχι το ατομικό πνεύμα που την διαμορφώνει.

από όσο σε καταλαβαίνω, αμφισβητείς ότι ένας λαός μπορεί "συλλογικά" να είναι δουλοπρεπής, επειδή τέτοιοι χαρακτηρισμοί αφορούν άτομα. όμως τότε θα έπρεπε να αμφισβητήσεις ότι ένας λαός είναι (κάποτε ή πάντοτε) λ.χ. και ελευθερόφρων ή αξιοπρεπής. κι όμως, στην ιστορία υπάρχουν όχι λίγα παραδείγματα λαών. επομένως υπάρχουν τέτοιοι χαρακτηρισμοί, ως συνισταμένες, αδιάφορο αν υπάρχουν διακυμάνσεις και ποικιλία ατομικών ή υποκοινωνικών ομαδικών περιπτώσεων εντός του ίδιου λαού.

Αυτά τα χαρακτηριστικά πάνε στους λαούς αλλά ανήκουν στους πολιτισμούς. Δεν είναι αξιοπρεπής δηλαδή ο λαός επειδή ο Κώστας, ο Τάκης και ο Μιχάλης (ή το 90% του συνόλου) είναι αξιοπρεπείς. Το αντίθετο: ο Κώστας, ο Τάκης και ο Μιχάλης είναι αξιοπρεπής επειδή είναι φορείς της αξιοπρέπειας του λαού. Η οποία είναι -να το πω ξανά-, ιστορικό, πολιτισμικό, κλπ προϊον δυναμικής συνόλου, και όχι άθροισμα -συνισταμένη, όπως λες- ατομικών περιπτώσεων (το οποίο φέρνει στο νου τα λόγια της Θάτσερ: "δεν υπάρχει κοινωνία, υπάρχουν μόνο άτομα").

επομένως και τώρα ο λαός εξυμνεί αυτούς που εσείς υβρίζετε, τους ψηφίζει, τους μιμείται (μεσω τηλεόρασης κ.λπ.) λόγω ιστορικών επιλογών και αναγκών. αυτές, ως αναγκαίες, είναι πέρα από κάθε ηθική κρίση. επομένως αντί να καθυβρίζετε τις ελίτ, περιμένετε ώσπου να αλλάξουν οι ιστορικές αναγκαιότητες. ειδάλλως, λέγοντας τι είναι σωστό και τι όχι, πολιτικά, ηθικολογείτε.

Σωστά. Δυο απαντήσεις, μια απλή μια λυρική (η δεύτερη του Α.Φ).

Και αν οι επιλογές είναι ιστορικές και οι επιλογές που θα τις αναιρέσουν ιστορικές θα είναι. Φωτίζοντας τα πλαίσια τους, εξηγώντας τους μηχανισμούς, κρίνοντας τα αποτελέσματα βοηθάς στον καθορισμό των απαντήσεων σε αυτές τις επιλογές. Χωρίς να έχεις ψευδαισθήσεις ότι οι ιστορικοί καθορισμοί θα αλλάξουν εν μια νυκτί ή ότι οφείλονται στο καπρίτσιο ή τον κακό χαρακτήρα εκάστου ατόμου.

Λυρική απάντησις:

Ηταν πέντε αδέλφια. Αποφάσισαν να πουλήσουν τό πατρικό σπίτι, να μοιραστούν το χρήμα και να το φάνε εντελώς, καθώς όπως έλεγαν, μιά ζωή την έχουμε, τα ντουβάρια και τις παλιές φωτογραφίες θα φυλάμε, με αναμνήσεις θα ζούμε;

Ο μικρότερος μόνο δεν θέλει.

Καθ ότι πρέπει να βάλουν και την μαμά στο γηροκομείο, ώστε ν αδειάση το πατρικό πριν το αναλάβουν οι ωραίοι εργολάβοι.

Ο μικρότερος πρώτον αντιλαμβάνεται τον ιστορικό και λαϊκό προκαθορισμό, αφού όλα τα πατρικά της γειτονιάς έχουν πέσει και στήν θέσι τους οι αντιπαροχές. Μέχρι και δορυφορική τους έβαλαν, να βλέπουν να ξεχνάνε.

Δεύτερον συλλογική απόφαση. Μέχρι και την μάνα έπεισαν να υπογράψη την καταδίκη της - έχουν ανάγκη τα παιδιά, αφήστε με εμένα τη γριά - να του φωνάζη απο πάνω, του μικρότερου, πώς είναι αιμοβόρος, κανέναν δεν αγαπάει παρά τόν εαυτούλη του, τ αδέλφια του δεν τα σκέφτεται καθόλου.

Τι να κάνη τώρα;

Βασικά η διαφωνία μας δεν είναι πραγματολογική αλλά φιλοσοφική. Δηλαδή κοσμοθεωρίας. Δεν νομίζω π.χ ότι κάθε αξιολογική κρίση είναι υποκειμενική. Ότι εκφέρεται από υποκείμενα, ναι. Ότι διαφορετικά υποκείμενα εκφέρουν διαφορετικές κρίσεις, επίσης ναι. Αλλά το ότι αυτό συνιστά υποκειμενικότητα της ίδιας της κρίσης, με την έννοια ότι όλα είναι απλά απόψεις, δεν το δέχομαι.
Εξαρτάται, εξάλλου, από την θέσμιση κριτιρίων. Με βάση συγκεκριμένα κριτήρια μπορούμε πχ. να διαχωρήσουμε διαφορετικές κρίσεις μεταξύ τους, αξιολογώντας τες διαφορετικά. Ακόμα και αν λαθεύουμε στο αποτέλεσμα -η πανουργία της ιστορίας, θες κομμουνισμό καταλήγεις με γκουλάγκ κλπ-, πάντως μπορούμε καταρχάς να επιλέξουμε. Το ρίσκο πάντα θα υπάρχει. Έπειτα ορισμένες επιλογές είναι τόσο χοντροκομμένες που δεν τίθεται θέμα ρίσκου. Π.χ. προστασία του περιβάλλοντος ή αύξηση της παραγωγής; Είναι υποκειμενική λες η επιλογή ανάμεσα στις δυο ως προς τις επιπτώσεις της (αντικειμενικά μετρήσιμες);

ότι ένα υποκείμενο είναι αυτό που εκφέρει την κρίση συνεπάγεται ότι βλέπει τα πράγματα από τη σκοπιά του, με βάση όσα έζησε ή διάβασε ή σε όσα έδωσε σημασία ή δίνοντας πίστη σε αυτούς ή σε άλλους ανθρώπους τους οποίους θεωρεί αξιόπιστους, ενώ άλλο υποκείμενο δεν τους θεωρεί. αλλά ακόμη κι αν όλα τα υποκείμενα συμφωνούσαν με μια άποψη, αυτή δεν θα ήταν για τον λόγο αυτόν σωστή. το παράδειγμα της επίπεδης γης είναι ένα, στον τομέα των ηθικών-αξιολογικών κρίσεων (οι οποίες μας ενδιαφέρουν και όχι λ.χ αν η γη είναι επίπεδη) τα πράγματα είναι ακόμη πιο σαφή. αλλά και στο παράδειγμά σου, περιβάλλον ή ανάπτυξη (το οποίο δεν αφορά αξίες, καλός-κακός, νόημα-ανόητο), οι Κινέζοι, οι Ινδοί και οι άλλοι έχουν τελείως διαφορετική άποψη από τους Δυτικούς, για τον απλό λόγο ότι σκέφτονται με άδειο το στομάχι ενώ οι δυτικοί με γεμάτο. αποτέλεσμα, τελείως διαφορετικούς τρόπου σκέψης. αυτό βέβαια το θεωρείς ως υποτίμηση των απωανατολιτών, ωστόσο οι ίδιοι δε το βλέπουν έτσι, απλώς εσύ συμμερίζεσαι τις οικολογικές ευαισθησίες των χορτάτων δυτικών. είναι τόσο προφανές για τους καλοζωισμένους μεσοαστούς ότι δεν πάει άλλο, αλλά αυτό το προφανές είναι δευτερεύον για άλλους, οι οποίοι δε θέλουν να είναι οι πεινασμένοι απλώς παρά θέλουν να γίνουν σαν τους δυτικούς. είναι ζήτημα του τι έχει κανείς την πολυτέλεια να σκεφτεί, ακριβώς αυτό όμως είναι η υποκειμενικότητα και, τελικά, η αδυναμία αντικειμενικότητας, ειδικά σε θέματα αξιών.



Εννοώ ότι αυτή η κρίση που χαρακτηρίζεις υποκειμενική (δηλαδή η απόφαση δρώντων πολιτικών υποκειμένων) είναι που έχει πολιτική σημασία -και όχι κάποια υπερβατική αξιολόγηση.

μα πάντα η υποκειμενική κρίση - όταν έρθει ο καιρός της δράσης - θα είναι αξιολογική. από την άλλη, πάντα κάθε υποκείμενο πιστεύει και θέλει να επιβάλλει την υποκειμενική του αξιολόγηση ως αντικειμενική. τι εννοείς με τον όρο "υπερβατική";

Εννοώ ότι αν ο Χίλτερ είναι π.χ. κακός άνθρωπος και αν ο κυρ. Βασίλης είναι φιλάργυρος δεν μας ενδιαφέρει να το αξιολογήσουμε. Αυτό που μας ενδιαφέρει είναι η συγκεκριμένη δράση τους και οι αιτίες της.

ασφαλως μας ενδιαφέρει η συγκεκριμένη δράση του καθενός. η οποία όμως οφείλεται και στις υποκειμενικές (καλές ή κακές) απόψεις του κυρ Βασίλη περί του πρακτέου, όπως αυτές μπορούν να πραγματωθούν μέσα στις δεδομένες συνθήκες (τα "πράγματα"). αυτές οι απόψεις, μπορεί να είναι καλές ή κακές, η αντί-δραση προς αυτές όμως είναι δυνατή μόνον βάσει αξιολογήσεων. γιατί, αν δεν μου καίγεται καρφί για το Άουσβιτς, δεν αντιδρώ.



Ναι, τα πήγαινε μια χαρά. Αλλά το φασιστικό της αντιλήψεως, αυτό δηλαδή που καταγγέλουμε όταν μιλάμε για φασισμό, δεν ήταν η "εξύμνηση της αυθεντικότητας του λαού, του μη εκφυλισμού του, της αυθεντικής λαϊκής παραδόσεως", ούτε ο αντιδιανοητισμός κλπ. Αυτά υπήρχαν π.χ ήδη στον Ρομαντισμό.
Το φασιστικό κομμάτι εκ του οποίου και τα δράματα, ήταν η περιφρονητική χειραγώγιση του λαού, η προπαγάνδα, οι εκστρατείες βίας και νοθείας κλπ.

η χειραγώγηση, η προπαγάνδα και η βία στο όνομά τους δεν είναι γνωρίσματα του φασισμού. γιατί μπορεί να θεωρείται προοδευτικός - εναντίον των αυτοκρατοριών - ο εθνικισμός του 19ου αι., ωστόσο εθνικισμός σήμαινε λόγιους, διανοούμενους οι οποίοι θα επέλεγαν και θα επεξεργάζονταν, αναπόφευκτα υποκειμενικώς, το ακατέργαστο λαϊκό-εθνικό υλικό. κοντολογής, οι παραπάνω είχαν και έπαιξαν το ρόλο του ηγέτη. ότι δεν είχαν τόση πολιτική δύναμη όσο οι ναζί είναι γεγονός, ότι ζούσαν ανάμεσα σε ένα πλήθος αναλφάβητων όμως τούς έδινε ίδια δύναμη για περιφρόνηση ή χειραγώγηση του λαού ή έστω καθοδήγησή του (η οποία είναι έτσι κι αλλιώς εξουσιαστική, ειδικά τότε). παρομοίως οι διάφοροι Χίτλερ ή Μεταξάδες, σε διαφορετικούς βαθμούς (ο δεύτερος δεν οργάνωνε πογκρόμ) λαίκιζαν και ταυτόχρονα καθοδηγούσαν όπως ήθελαν το λαό, με μαστίγιο και καρότο, με ύβρεις/κατάκριση και με ύμνους. πράγμα που αναπόφευκτα κάνει οποιαδήποτε ελίτ. αυτός ο συνδυασμός, υποτίμησης και εξύμνησης, δεν είναι τόσο παράξενος ή αντιφατικός όσο φαίνεται. γιατί όποιος καθοδηγεί, επιλέγει τι θα απορρίψει ως βλαβερό και τι θα εξυμνήσει.



αν λοιπόν η διαφορά σου είναι αυτή που λες, δεν υπάρχει διαφορά. Δηλαδή το ότι χειροκροτα, το ότι είναι πρόθυμος για αυτό και για κείνο είναι ηθική καταγγελία, όχι πολιτική. Ως προς τα πολιτικά αποτελέσματα, ως προς την δράση αυτού και εσένα, δεν υπάρχει διαφορά. Υπάρχει; Και αυτός ζει σε μια κοινωνία Χ, αλλά και εσύ.

σε μια κοινωνία Χ, την οποία συντηρεί όχι απλώς με τον ίδιο τρόπο με τον οποίο τη συντηρώ κι εγώ, αλλά ψηφίζοντας ακριβώς το οικονομικό και πνευματικό κατεστημένο. γι' αυτό και υπάρχει διαφορά, νομίζω. γιατί όποιος βρίζει ό,τι εν τέλει χειροκροτά είναι ασυνεπής ή υποκριτής ή, στο κάτω-κάτω, βολεμένος κλαψιάρης: βολεμένος επειδή στηρίζει τη σημεριν΄κατάσταση εμπράκτος (με την ψήφο του) κλαψιάρης επειδή θα ήθελε "έναν άλλον κόσμο", δηλαδή έναν κόσμο στον οποίο θα ήταν κι αυτός τμήμα της ελίτ ή περισσότερο βολεμένος. όποιος δεν βρίζει ούτε χειροκροτά, έχει τουλάχιστον σώας τας φρένας, αν και αυτό ίσως να μη παίζει ρόλο στην ευτυχία.



όταν έρθει η νικηφόρα επαναστατική ελίτ (η οποία θα ξεπέσει, κλπ κλπ) είναι αυτός ο κλειδαράς, και οι όμοιοι του που θα την φέρουν. Στην Παρισινή κομμούνα σκοτώθηκαν κλειδαράδες, μπακάληδες, ε και 50-100 διανοούμενοι. Στην ρωσσική επανάσταση (μέρος Α΄), τα σοβιέτ τα έφτιαξαν οι μπακάληδες και οι σκαπανείς: οι ελιτ απλώς τα καπελώσανε αργότερα και ούτε τα είχαν φανταστεί. Το έπος του '40. Μπακάληδες. Το ΕΑΜ; Τσαγκάρηδες. Και ούτω καθεξής.

Οι διανοούμενοι που σκοτώθηκαν αναγκαστικά ήταν λιγότεροι από τους κλειδαρομπακάληδες, αφού και σήμερα όσοι σκέφτονται κάπως περισσότερο είναι λίγοι - πόσο μάλλον την εποχή εκείνη. αλλά τι σημαίνει αυτό; ότι στέκει επανάσταση δίχως ελίτ; στρατός δίχως οργάνωση; δηλαδή "εγώ διατάζω, εσύ υπακούς"; στην Ισπανία του Εμφυλίου πήγανε να καταργήσουν κάτι τέτοια αυταρχικά και ακόμα έχουνε να το λένε. ότι λοιπόν το πλήθος, οι μη "διανοούμενοι", είναι οι περισσότεροι σε μια επανάσταση και στελεχώνουν το στρατό της, τη δύναμή της, δε σημαίνει ούτε ότι την ξεκινούν αυτοί (γιατί υπάρχει πάντα ένας που δίνει το έναυσμα, ο οποίος γίνεται - αν δεν προλάβουν οι διανοούμενοι - ο αρχηγός) ούτε ότι την προετοιμάζουν (διαδίδοντας ιδεολογία και προπαγάνδα στο λαό) αυτοί ούτε ότι στέκει νικηφόρα επανάσταση δίχως καθοδήγηση και δίχως αυθόρμητο σχηματισμό (έστω και με ανάδειξη κάποιων μέσα από τους πολλούς) ελίτ οι οποίες έχουν αρχικά άτυπη πνευματική-ιδεολογική και έπειτα θεσμοθετημένη εξουσία/ικανότητα ποδηγέτησης.



Λέω ότι οι επιλογές δεν είναι θέμα εξαπάτησης ή μη. Είναι θέμα ιστορικών διεργασιών. Οι οποίες δεν είναι "οικονομιστικές". Ούτε είναι όλες οι επιλογές ελεύθερες με βάση προκείμενες αρχές -υπάρχουν βαθμοί ελευθερίας και υπάρχουν και στυγνές επιβολές. Αλλά η εξήγηση της εξαπάτησης δεν στέκει μαζικά.

πάρε για παράδειγμα το ΙΚα και τα φιλεργατικά μέτρα αστών και στρατοκρατών. εξαπάτησαν μαζικά, γέμισαν εν μέρει τα στομάχια των λαών της Δύσης, οπότε αυτοί παράτησαν τα όνειρα για εργατική εξουσία. μαζικότατη εξαπάτηση, αφού με την πτώση της ΕΣΣΔ τα φιλεργατικά μέτρα έπαυσαν. δεν υπάρχει θέμα επιλογής και αντίθεσης μεταξύ ιστορικών "διεργασιών" και "εξαπάτησης" του λαού από τις ελίτ. στις συγκεκριμένες "ιστορικές διεργασίες" συμπεριλαμβάνεται άνετα η εξαπάτηση - στην πραγματικότητα ειναι καθημερινό τμήμα του πολιτικού λόγου όποιου κυβερνάει και θέλει να συνεχίσει να κυβερνάει. ότι υπάρχουν διάφοροι βαθμοί ελευθερίας δε συνεπάγεται ότι δεν υπάρχουν διάφοροι βαθμοί βλακείας. το αντίθετο μάλιστα, κατά κανόνα, όσο μεγαλύτερος ο δεύτερος βαθμός, τόσο μικρότερος ο πρώτος βαθμός.



Ο Καραμανλής λες. Και ο Χέγκελ λέει για τον Ναπολέοντα -καίτοι πιο επιδραστικός του Καραμανλή- ότι είδε την Ιστορία καβάλα στ' άλογο. Την Ιστορία, είπε, όχι το ατομικό πνεύμα που την διαμορφώνει.

δεν έκανα λόγο μόνο για τον Καραμανλή ούτε γενικότερα για "σπουδαίους άνδρες". έκανα λόγο για ελίτ, όχι για μεμονωμένους (καλού ή κακούς) κούκους ή χελιδόνια που επηρεάζουν τα πράγματα. αλλά αυτό δεν αναιρεί το γεγονός ότι μεγαλύτερη βαρύτητα, αν εξετάζουμε άτομα ή κράτη, έχει ο Καραμανλής κι όχι εγώ, οι ΗΠΑ κι όχι η Ελλάδα.



Αυτά τα χαρακτηριστικά πάνε στους λαούς αλλά ανήκουν στους πολιτισμούς. Δεν είναι αξιοπρεπής δηλαδή ο λαός επειδή ο Κώστας, ο Τάκης και ο Μιχάλης (ή το 90% του συνόλου) είναι αξιοπρεπείς. Το αντίθετο: ο Κώστας, ο Τάκης και ο Μιχάλης είναι αξιοπρεπής επειδή είναι φορείς της αξιοπρέπειας του λαού. Η οποία είναι -να το πω ξανά-, ιστορικό, πολιτισμικό, κλπ προϊον δυναμικής συνόλου, και όχι άθροισμα -συνισταμένη, όπως λες- ατομικών περιπτώσεων (το οποίο φέρνει στο νου τα λόγια της Θάτσερ: "δεν υπάρχει κοινωνία, υπάρχουν μόνο άτομα").


η αξιοπρέπεια ενός λαού αναπόφευκτα είναι συνισταμένη (με την έννοια που ανέφερα, της σημασίας που έχει ο καθένας ή καθεμιά ομάδα εντός της κοινωνίας, κι όχι του απλόύ αθροίσματος) της αξιοπρέπειας των στοιχείων που τον αποτελούν. γιατί μπορεί οι Έλληνες να είναι σαλαμινομάχοι και οι Τούρκοι γενναίοι πολεμιστές, αν όμως στη συγκεκριμένη στιγμή όποιοι συνιστούν τους Τούρκους τα χάσουν ή σκεφτούν το κισμέτ, η γενναιότητα ή η αξιοπρέπεια πάει περίπατο και γι' αυτό είναι ανεξάρτητες από τους συλλογικούς "μύθους" του λαϊκού ή εθνικού "πολιτισμού". είναι τα άτομα (ή οι ομάδες) που θα καθορίσουν τον λαό στη δεδομένη στιγμή. η συλλογικότητα δεν είναι κάτι πέρα από τα άτομα ή τις ομάδες ατόμων και τις σχέσεις τους, ώστε να υπάρχει π.χ. "λαϊκή αξιοπρέπεια", αλλά με τη στάση τους, αθροιστικά (και ανάλογα τη βαρύτητα του καθενός) δίνουν υπόσταση στην λαϊκή αξιοπρέπεια ή τη λαϊκή κακομοιριά ή την λαϊκή αδιαφορία. είναι ιδεαλισμός το αντίθετο: δεν υπάρχει "η κοινωνία", "ο Έλληνας", ο "άνθρωπος", δίχως τα μέλη της κοινωνίας (κι όχι το αντίθετο), δίχως τους ανθρώπους οι οποίοι καλούνται Έλληνες, δίχως τους εκάστοτε ανθρώπους. το ανάποδο είναι ουσιοκρατία. αν το 90% του λαού, εγώ, εσύ, ο γείτονας, η διπλανή οικογένεια, είναι αξιοπρεπείς, τότε συνολικά θα φανεί αυτή η αξιοπρέπεια, όπως φάνηκε π.χ. κατά τη διάρκεια της Κατοχής, οι αναξιοπρεπείς θα είναι σα τη μύγα στο γάλα. ο κανόνας της Θάτσερ θα ήταν σωστός αν συμπεριελάμβανε τις ομάδες ατόμων με ίδια γούστα ή συμφέροντα. η δυναμικότητα εξαρτάται αποκλειστικά από τη σχέση και από τη βαρύτητα του καθενός στις σχέσεις με τους άλλους. αλλά είναι τα πρόσωπα που κάνουν/δημιουργούν τη σχέση, όχι η σχέση αυτή που δημιουργεί τα πρόσωπα.



Και αν οι επιλογές είναι ιστορικές και οι επιλογές που θα τις αναιρέσουν ιστορικές θα είναι. Φωτίζοντας τα πλαίσια τους, εξηγώντας τους μηχανισμούς, κρίνοντας τα αποτελέσματα βοηθάς στον καθορισμό των απαντήσεων σε αυτές τις επιλογές.

επιλογές δίχως αυθαίρετες "ηθικές" αξιολογήσεις, δίχως άρρητη αλλά εξυπονοούμενη "ανθρωπολογία" είναι αδύνατες. τι θα πει "φωτίζοντας" τα πλαίσια, "κρίνοντας" κ.λπ. (εντός συγκεκριμένων ιστορικών καταστάσεων) αν όχι βάσει - αναγκαστικά αυθαίρετων υποκειμενικών (συλλογικών ή ατομικών), μη αντικειμενικών, προκαθορισμένων κριτηρίων (ανθρωπολογικών, νοηματοδοτήσεων); γιατί το ότι π.χ. εξηγώ πώς δουλεύει ο καπιταλισμός δεν συνεπάγεται ότι αυτός πρέπει να καταστραφεί ούτε ότι θα καταστραφεί.

ο κανόνας της Θάτσερ θα ήταν σωστός αν συμπεριελάμβανε τις ομάδες ατόμων με ίδια γούστα ή συμφέροντα. η δυναμικότητα εξαρτάται αποκλειστικά από τη σχέση και από τη βαρύτητα του καθενός στις σχέσεις με τους άλλους. αλλά είναι τα πρόσωπα που κάνουν/δημιουργούν τη σχέση, όχι η σχέση αυτή που δημιουργεί τα πρόσωπα.

Εγώ προκρίνω την αντίθετη συνθήκη. Δηλαδή την χεγκελιανή προτεραιότητα του συνόλου.

επιλογές δίχως αυθαίρετες "ηθικές" αξιολογήσεις, δίχως άρρητη αλλά εξυπονοούμενη "ανθρωπολογία" είναι αδύνατες. τι θα πει "φωτίζοντας" τα πλαίσια, "κρίνοντας" κ.λπ. (εντός συγκεκριμένων ιστορικών καταστάσεων) αν όχι βάσει - αναγκαστικά αυθαίρετων υποκειμενικών (συλλογικών ή ατομικών), μη αντικειμενικών, προκαθορισμένων κριτηρίων (ανθρωπολογικών, νοηματοδοτήσεων);

Στο "αναγκαστικά αυθαίρετων" επίσης διαφωνούμε. Πως θα κρίναμε κάτι ως μη αυθαίρετο; Ή όλα είναι αυθαίρετα στα ανθρώπινα -εδώ μου θυμίζεις την ανθρωπολογία του Κονδύλη, με την οποία εν πολλοίς διαφωνώ.

Πάντως, καθότι δυσκολεύει η ερωταπάντησις εδώ στα καταχωνιασμένα παλαιά ποστ -και λείπει και το πολυπληθές κοινό μας, καλύτερα να σταματήσουμε την συζήτηση κάπου εδώ και να την μεταφέρουμε -και με νέες αφορμές- στις νεότερες καταχωρήσεις.