Άρες (μάρες;)

Ο Τάκης Καμπύλης γράφει (και εμείς σχολιάζουμε):

Ο Πατριάρχης Γρηγόριος πλήρωσε ως γνωστόν τη μανία των Οθωμανών με την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης. Το σώμα του άγρια κακοποιημένο ρίχθηκε στο Βόσπορο αλλά σύμφωνα με μια ισχυρή άποψη, η θάλασσα το έβγαλε κοντά στην Οδησσό, όπου ενταφιάσθηκε από μέλη της εκεί ελληνικής κοινότητας. (...) Σε ειδική τελετή στην Οδησσό (η οποία συνοδεύτηκε από αντισημιτικό προγκρόμ!) τα λείψανα μεταφέρθηκαν στον Πειραιά και από κεί στη Μητρόπολη όπου και ενταφιάσθησαν. Χιλιάδες λαού μετείχαν στην τελετή. «Το σώμα του Γρηγορίου –σημειώνει ο Χάρης Εξερτζόγλου– εμφανίσθηκε ως σύμβολο ενός ορθοδόξου έθνους που δεν έχει ξεχάσει την αποστολή του. Ο νεκρός πατριάρχης μπορούσε να σηκώσει το βάρος ενός «αδέσμευτου» εθνικού ήρωα με την έννοια ότι δεν είχε συνδεθεί με κάποιες από τις αντιμαχόμενες παρατάξεις της Επανάστασης.

Ταυτόχρονα, όμως, ο ίδιος αποκαθίσταται ως μέρος της Ελληνικής Επανάστασης, από την οποία ήταν απών, και εμφανίζεται ως πρωτεργάτης του αγώνα αλλά και ως οιονεί σύμβολο των αλυτρωτικών επιθυμιών. Δεν έχει σημασία αν η πολιτεία του Γρηγορίου επιβεβαιώνει αυτές τις ιδιότητες. (…) Αρκεί λοιπόν η αχνή περιγραφή ενός προσώπου ή ενός συμβάντος και η αφαίρεση του ιστορικού πλαισίου μέσα στο οποίο έδρασαν ή ξετυλίχθηκαν προκειμένου να εδραιωθούν συμβολικά στην κοινωνική μνήμη».

(Λίγα χρόνια αργότερα, στην επίσημη τελετή μετακομιδής των οστών του μεγάλου Κοραή ελάχιστοι Αθηναίοι συμμετείχαν.)

Αν ο Γρηγόριος -ο οποίος πλήρωσε άλλωστε με τη ζωή του- ήταν "απών", ο Κοραής ήταν άραγε παρών;

Χιλιάδες κόσμος στην τελετή για τον Γρηγόριο, ελάχιστοι Αθηναίοι για τον Κοραή. Δεν βγάζει κανείς άνετα συμπέρασμα για το πως το έβλεπε ο λαός;

Η (κάθε) τελετή –λέει ο Αντώνης Παπαρίζος (αναπληρωτής καθηγητής στο Πάντειο)– αποσκοπεί στην ενότητα και στη δημιουργία πολιτιστικής ταυτότητας. Ειδικά οι τελετές του θανάτου –επειδή ο θάνατος είναι ο «διασπαστής» αυτής της ενότητας παίρνοντας από τη ζωή ένα μέλος της κοινότητάς μας– αποκτούν ακόμη μεγαλύτερο συμβολισμό. Η συμμετοχή στην τελετή δείχνει και το μέγεθος της άμυνας μιας κοινότητας απέναντι στον θάνατο.

Συ είπας.

Η Βασιλική Γιακουμάκη (διδάσκει στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας) θα μιλήσει για την ανθρωπολογική ανάλυση τέτοιων τελετών ανά «στρώματα». Δηλαδή, για υποκείμενα ή ομάδες που για τον δικό τους λόγο (διαφορετικό από τον λόγο άλλων που επίσης μετέχουν) αποκτούν μέσω των τελετών ορατότητα. Θρηνούν και, έμμεσα, αποκτούν οντότητα μέσω της ταύτισης με το δημόσιο πρόσωπο. «Ενα άλλο “στρώμα” εκφράζει τη φετιχοποίηση, όπως συνέβη στις κηδείες του Μιλόσεβιτς ή του Λένον ή της Βουγιουκλάκη, άλλο “στρώμα” την αλληλεγγύη όπως έντονα εκφράστηκε από τις γυναίκες στη νεκρώσιμη τελετή για τη Νταϊάνα».

Είναι το στρώμα μου μονό και μόνη μου καλοπερνώ...

Οι πομπές (ή νεκρικές τελετές) πρέπει –σύμφωνα με τον κορυφαίο μελετητή Μισέλ Βοβέλ– να έχουν την αρχή τους στην Αγγλία, με τον επαναπατρισμό των σορών του Τριακονταετούς Πολέμου. Από τα αγγλικά παράλια μέχρι την ενδοχώρα δημιουργούνταν πομπές με κληρικούς, τραυματίες, στρατιώτες, ευγενείς και περίεργους. Ο Βοβέλ στην έρευνά του θα καταλήξει πως οι τελετές πέρασαν από πολλές διακυμάνσεις ανάλογα με τις αξίες και το φαντασιακό κάθε εποχής. Και θα εξηγήσει τον τρόπο με τον οποίο αυτές αποσυνδέθηκαν από το καθαρά θρησκευτικό τους περιεχόμενο.

Οι πομπές (ή νεκρικές τελετές) πρωτοεμφανίστηκαν στην Αγγλία στον Τριαντακονταετή Πόλεμο (17ος αιών); Μας καράφλιασε ο κ. Καμπύλης. Και έστω ότι αγνοεί τα της ελληνικής ιστορίας, καθότι κοσμοπολίτης. Αγνοεί και τα εσπεριανά; Μόνο ό,τι διάβασε από τον Μισέλ Βοβέλ (ο Μιχαήλ Βόδας των Γάλλων) γνωρίζει;

Να έτσι, πρόχειρα:

In ancient Rome, the eldest surviving male of the household, the pater familias, was summoned to the death-bed, where he attempted to catch and inhale the last breath of the decedent. Funerals of the socially prominent were usually undertaken by professional undertakers called libitinarii. No direct description has been passed down of Roman funeral rites.These rites usually included a public procession to the tomb or pyre where the body was to be cremated. The most noteworthy thing about this procession was that the survivors bore masks bearing the images of the family's deceased ancestors. The right to carry the masks in public was eventually restricted to families prominent enough to have held curule magistracies. Mimes, dancers, and musicians hired by the undertakers, as well as professional female mourners, took part in these processions.
--- http://en.wikipedia.org/wiki/Funeral

Μέχρι και επαγγελματίες μοιρολογίστρες είχαν οι Ρωμαίοι στις νεκρικές τους πομπές, δεν περίμεναν τους Εγγλέζους του Τριακονταετούς (παρεμπίπτοντως, πόσοι Εγγλέζοι πολέμησαν εκεί;).

Ετσι, η απροθυμία της Εκκλησίας να φιλοξενήσει τις σορούς στους ναούς ενίσχυσε περισσότερο τον δημόσιο και λιγότερο τον θεολογικό χαρακτήρα της τελετουργίας. Μάλιστα, για τις πομπές τα χρόνια 1300 - 1500 συνηθιζόταν η περιφορά ομοιώματος του βασιλιά ή του ευγενούς και η έκθεση σε δημόσιο προσκύνημα, αλλά στο σπίτι (ή στο παλάτι).

"Οι πομπές τα χρόνια 1300-1500"; Μα καλά, δεν μας είπες ότι εμφανίστηκαν στον τριακονταετή πόλεμο; Διορθωτή δεν έχει η Καθημερινή;

Ο αιρετικός στοχαστής του εθνικισμού, ο Μπένεντικτ Αντερσον θα συναντηθεί με τη σκέψη του Βοβέλ: «Ο 18ος αιώνας του Διαφωτισμού σηματοδοτεί όχι μόνο την εποχή του εθνικισμού αλλά και τη δύση των θρησκευτικών τρόπων σκέψης. (…) Αλλά ο πόνος που ήταν εν μέρει δημιούργημα της πίστης δεν χάθηκε. (…) Χρειαζόταν ένας εκκοσμικευμένος μετασχηματισμός του μοιραίου σε συνέχεια και του τυχαίου σε σημασία. Η ιδέα του έθνους ανταποκρινόταν σ’ αυτόν τον στόχο περισσότερο απ’ οτιδήποτε άλλο. (…) Ο εθνικισμός έχει τη μαγική ικανότητα να μεταμορφώνει το τυχαίο σε πεπρωμένο».

Το ακούσαμε, άλλωστε, και από κυβερνητικούς λίγο πριν από την κηδεία του Αρχιεπισκόπου: Για παράδειγμα, ο Προκόπης Παυλόπουλος μίλησε για τον πατριώτη που πρόβαλε την άρρηκτη σχέση Ορθοδοξίας και Ελληνισμού… Οπως μιλούσαν και το 1871.

Έχω διαβάσει πολλά non sequitur, αλλά αυτό ήταν από τα καλύτερα.

Ένας έξτρα πόντος για την επίκληση του κ. Μπένεντικτ Άντερσον.