Προοδευτικές κοινοτοπίες, μέρος δεύτερο

Γράφει ο φίλτατος Πάνος ως σχόλιο στις προηγούμενες "Προοδευτικές κοινοτοπίες":

Ωστόσο, επίτρέψέ μου να επισημάνω κάτι: Είναι άλλο να αντιπαρατίθεσαι στον πραγματικό (θεωρητικό σου) αντίπαλο - και άλλο στο φάντασμά του.

Τα φαντάσματα έχουν το καλό οτι ...κάθονται και χάνουν. Έχουν όμως και το κακό ότι μια "νίκη" εναντίον τους δεν σημαίνει και πολλά...

Αυτό που κατάλαβα πως εννοεί είναι ότι τα "προοδευτικά επιχειρήματα" που ανασκευάζω δεν ανήκουν σε πραγματικούς θεωρητικούς μου αντιπάλους, αλλά είναι απλοϊκά, χαζά και κατασκευασμένα. Ότι δεν αντιπροσωπεύουν πραγματικές απόψεις υπαρκτών ανθρώπων αλλά σκιαγραφούν αντιπάλους φαντάσματα. Για ποιό λόγο να κατασκευάσω τέτοια επιχειρήματα; Μα για να τα ανασκευάσω ευκολότερα, ώστε να πετύχω μια άκοπη (και άχρηστη, αφού "δεν σημαίνει και πολλά") νίκη.

Οι αγγλοσάξωνες ονομάζουν αυτό που κατά τον Πάνο έπραξα "sτraw man argument", δηλαδή επιχειρηματολογία με χρήση αχυράνθρωπου. Η μεταφορική έκφραση αυτή υπονοεί πως ο συνομιλητής κατασκευάζει επίτηδες μια απλουστευμένη εικόνα του αντίπαλου του, αδύναμη σαν σκιάχτρο από άχυρο, ώστε να την γκρεμίσει έπειτα με ευκολία. Φοβάμαι, όμως, πως στην περίπτωση μας οι "αχυράνθρωποι" που παρουσίασα υπάρχουν. Φοβάμαι πως ζουν ανάμεσα μας και ισχυρίζονται όντως όσα έγραψα ότι ισχυρίζονται. Δεν εννοώ βέβαια ότι κυκλοφορούν στην πιάτσα συνάνθρωποι μας με σώμα από άχυρο: απλά πως κυκλοφορούν πολλοί με μυαλό από άχυρο.

Συμφωνώ, λοιπόν, τουλάχιστον σε ένα σημείο με τον Πάνο: και εγώ θεωρώ τα επιχειρήματα που παρουσίασα απλοϊκά και χαζά. Γι' αυτό εξάλλου και τα ονομάτισα "κοινοτοπίες". Εκεί που διαφωνώ είναι ότι αντιπροσωπεύουν το "φάντασμα ενός πραγματικού θεωρητικού αντιπάλου". Δυστυχώς είναι οδυνηρά υπαρκτά. Τα έχω ακούσει άπειρες φορές, όχι από φαντάσματα -καίτοι αναγνώστης του περιοδικού Strange-, αλλά από υπαρκτούς "θεωρητικούς αντιπάλους". Μάλιστα, διατρέχουν με απίστευτη ευκολία τις κοινωνικές κατηγορίες: μπορείς να τα ακούσεις από πανεπιστημιακούς (όπως η Φραγκουδάκη) μέχρι συγγραφείς (όπως ο Νίκος Δήμου) και από δημοσιογράφους (όπως οι Ιοί) μέχρι τον απλό "προοδευτικό" του καφενείου και της προόδου (όπως: τα παραδείγματα άπειρα).

Αν λοιπόν τα πράγματα έχουν έτσι (πράγμα που μένει να αποδειχθεί), δεν μπορώ παρά να συνεχίσω με περισσότερες προοδευτικές κοινοτοπίες. Πιστεύω ότι πολλοί θα αναγνωρίσετε πράγματα που έχετε ακούσει (ή, θεός φυλάξει, έχετε πεί). Όσο για τον φίλο Πάνο, αν δεν έχει πέσει ακόμα πάνω τους, θα πρέπει να βγαίνει συχνότερα.

Με αυτά και με αυτά, ξεφύγαμε από το θέμα μας. Πάμε, λοιπόν, να εξετάσουμε μια ακόμα από τις δημοφιλείς παρανοήσεις.

Μια από τις "αποδείξεις" τις ασυνέχειας αρχαίας ελλάδας-βυζαντίου είναι η διαφορετικότητα τους στην διοίκηση, την τέχνη, την ηθική και ούτω καθεξής. Από την μια μεριά, η απόδειξη βασίζεται σε έναν αναχρονισμό: την σύγκριση της αρχαίας Ελλάδας -ή συχνά της Αθήνας και μόνο- του Χρυσού Αιώνα, με την Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία του 2 μ.Χ αιώνα. Ναι, οι δυο εποχές διαφέρουν. Αλλά ποίες εποχές με πέντε αιώνες γεμάτους γεγονότα μεταξύ τους δεν διαφέρουν; Συνιστά αυτό απόδειξη ασυνέχειας;

Η ιδέα που έχουν, όσοι επιχειρηματολογούν έτσι, για την παράδοση είναι η στασιμότητα. Αν το Βυζάντιο είναι κληρονόμος της ελληνικής παράδοσης περιμένουν να το δούν ως συνέχεια-στο-ίδιο αγνοώντας πως η ζωντανή συνέχεια είναι η συνέχεια-στην-αλλαγή. Αγνοούν δηλαδή την διαλεκτική της ιστορικής εξέλιξης (παρόλο που συχνά το παράδειγμα είναι μπροστά στα μάτια τους: πράγματι, το αθώο παιδάκι, ο χοντρόκοπος κνίτης φοιτητής, ο λαϊκιστής πασόκος και ο ξεδιάντροπος εκσυγχρονιστής προοδευτικός δεν είναι παρά το ίδιο άτομο).



Θα περιοριστώ εδώ σε ορισμένα παραδείγματα γενικώς γνωστά, και σε μια τουλάχιστον περίπτωση ορατά δια (γυμνού ή διοτροφόρου) οφθαλμού. Γνωρίζουμε, πχ. από μουσικολογικές μελέτες τις μορφολογικές συγγένειες της μουσικής των αρχαίων ελλήνων με το βυζαντινό μέλος. Αν όχι, ορίστε μερικές πληροφορίες:

1. Η παρασημαντική (δηλαδή η σημειογραφία της – αντίστοιχα, στην Ευρωπαϊκή Μουσική, οι φθόγγοι) της Βυζαντινής Μουσική, βασίζεται στην αρχαία ελληνική γραφή. Μέχρι τον 7ο αι. μ.Χ, χρησιμοποιούνταν η λεγόμενη αλφαβητική γραφή, βασισμένη στο αρχαίο ελληνικό αλφάβητο, ενώ μετά τον 7ο αι. μ.Χ. η εκφωνητική γραφή που καθιερώθηκε σημειωνόταν με σημεία προερχόμενα από τα σημεία προσωδίας της ελληνικής γλώσσας.

2. Στη Βυζαντινή Μουσική ακολουθείται, με κάποιες παραλλαγές, για κάποια μέλη, η λεγόμενη Πυθαγορική Οκτάχορδος, που, όπως φανερώνει και το όνομά της, αναφέρεται στο «Διατονικό γένος, κατά το διαπασών σύστημα» που εφηύρε ο αρχαίος φιλόσοφος, μαθηματικός και μουσικός Πυθαγόρας.

3. Οι 8 ήχοι της Βυζαντινής Μουσικής συστηματοποιήθηκαν, κατά βάση από τον Αγ. Ιωάννη το Δαμασκηνό, μετά από αναμόρφωση των αρχαίων ήχων: δώριου, λύδιοι, φρύγιου κ.λ.π.

Βυζαντινή Μουσική: Έννοια και Καταγωγή

Στον εικαστικό τομέα (και αυτή είναι η ορατή απόδειξη, στην οποία αναφέρθηκα) υπάρχουν τα πορτραίτα του Φαγιούμ. Είναι φανερή εδώ, σαν σε αργή κίνηση, η μετάβαση από την αρχαία ελληνική τέχνη στην βυζαντινή εικονογραφία. Δεν πρόκειται για βίαιη αλλαγή: προχωράει αργά και σταθερά, διατρέχοντας πολλούς αιώνες, κτίζοντας την συνέχεια.

Η σκέψη δεν είχε διαφορετική πορεία. Γνωρίζουμε ότι ο Σωκράτης εισήγαγε ηθικά ζητήματα άγνωστα στον αρχαίο κόσμο, κοινούς τόπους όμως στον μετέπειτα Χριστιανισμό (ξέρουμε επίσης ότι θανατώθηκε γι' αυτό). Ξέρουμε πως στη συνέχεια ο Πλάτωνας εισήγαγε την θεωρία της ψυχής, και δη της αθάνατης τέτοιας. Γνωρίζουμε, ακόμα, ότι, την εποχή της ελεύσεως του Χριστιανισμού ένα μόνο ρεύμα της αρχαίας ελληνικής σκέψης είχε παραμείνει σχετικά γόνιμο. Ο λόγος για τον νεο-πλατωνισμό. Ενώ, όμως, γενναιόδωρα παραχωρούμε την σκυτάλη της αρχαιοελληνικής σκέψης κατευθείαν στους Ευρωπαίους -επειδή ο Ακινάτης παρεξήγησε τον Αριστοτέλη (όρα Χαϊντέγκερ)-, ξεχνάμε βολικά την σχέση του Πλάτωνα με τους Πατέρες της εκκλησίας. Ξεχνάμε επίσης πως η ελληνική σκέψη πέρασε στην Αναγέννηση από την αυτοκρατορική αντιπροσωπεία στην Φλωρεντία και τους εμιγκρέδες βυζαντινούς λόγιους.

Όλα αυτά είναι γνωστά. Δύσκολα θα τα αρνηθεί κάποιος, ακόμα και ο προοδευτικότερος. Έχουν όμως την μαγική ιδιότητα να εξαφανίζονται ως συνδετικά στοιχεία σε κάθε λόγο περί ασυνέχειας. Το μόνο που παραμένει είναι γενικά λόγια εναντίον της θεοκρατίας, των δεινών της ρινότμησης, κλπ, πλήρη αναχρονισμών και επιλεκτικότητας. Έτσι, όλοι θυμούνται και οδύρονται για την δολοφονία της Υπατίας αλλά ξεχνούν την δολοφονία του Σωκράτη. Η πρώτη εξάλλου διεπράχθη από τον μανιασμένο όχλο, δηλαδή εν θερμώ, ενώ η δεύτερη μετά από δικαστική απόφαση της Αθηναϊκής δημοκρατίας, δηλαδή εν ψυχρώ. Ή, πάλι, μας λένε και μας ξαναλένε πως το 529 έκλεισε η Πλατωνική Ακαδημία μετά από διάταγμα του Ιουστινιανού. Δεν ξεκαθαρίζουν όμως αν έκλεισε όπως έκλεισε η συναυλία των Rolling Stones από τη Χούντα (δηλαδή κάτω από το γιουχάϊσμα πολυπληθών οπαδών του συγκροτήματος) ή όπως το κόμμα του Αβραμόπουλου (δηλαδή μέσα στην γενική αδιαφορία). Όχι πως αυτή η επιλεκτικότητα είναι αναγκαστικά ηθελημένη (με την έννοια της εμπρόθετης). Θα μπορούσε απλώς να συνιστά μια ψυχαναγκαστική αντίδραση: ένα κόμπλεξ προοδευτικότητας.

Αλλά η συνέχεια στο επόμενο...